Zdjęcie4013

202 Roidzul 10. Jftykowo-poznawczc korcimy d>\lck»ji

koniecznymi do uruchomienia komponentu artykulacyjnego (molotytzie. go) w powturznniu.

Osoby z dysieksjn maji) też większe problemy z powtananiem s|6> w hałasie (Brudy i wsp. 1983). choć nie zawsze to potwierdzano (Snowling imp. 1986).

Interpretując powyższe wyniki, należy zwrócić uwagę na dm różne mechanizmy przywoływane w celu powtórzenia bodźca (Snowling 2000) Jeżli bodziec jest słowem - artykulacyjny program motoryczny urnchuui się bezpośrednio po przetworzeniu percepcyjnym. Jeśli bodziec jest nr znany lub słowo jest sztuczne - brak jest leksykalnych reprezentacji, stner program moloiyczny musi być konstruowany niejako od nowa.

Rezultaty badać wskazuję, że u dyslektyków osłabione są: przeto tzanic fonoiogiczne i procesy ktytyczne dla powtarzania słów sztucznych co może mieć liczne i różnorakie konsekwencje (Ibidem), Może to fo szczególnie islolne dla nabywania słownika (Gatherole i Baddeley 1969. Galherole 1997), a także nauki języków obcych (Service 1992). *

10.3. Pojęcie świadomości językowej i jego zakres

Świadomość językowa oznacza świadomość istnienia symboli językoojdi i reguł języka, czyli świadome używanie środków językowych, kontrokń nie poprawności ich wykorzystywania, intencjonalne manipulowanie tyn środkami, czyli wykonywanie świadomych operacji na języku (Krasowi--Kupis 1999,2004). Ujawnia się ona w grach i zabawach językowych, konywaniu zadań wymagających świadomej analizy języka, np. porówy waniu struktury słów, przestawianiu głosek, przekształcaniu zdań itp.

Należy rozróżniać terminy „świadomość językowa.” i „świadom* metajęzykowa”. Pierwsza odnosi się do świadomości języka (jego środkćt i zasad użycia), druga zaś oznacza świadomość metajęzyka, czyE odmian?

Ska przeznaczonego do opisu samego siebie (Krasowicz-Kupo 1999) rdomość metajęzyka obejmuje na przykład rozumienie i użycie tętni-nów; wyraz, głoska, koniugacja ilp.

Metajęzyk i czynności metajęzykowe stanowią cząstkę metaptmn-nia, która obejmuje język i jego użycie. Innymi Słowy przez metajęzyk roninie się zdolność do refleksji nad językiem i jego zastosowaniem orunlol-nośćpodmiotu do intencjonalnego monitorowania i planowania wtojtk metod przetwarzania językowego (rozumienie i ekspresja);

Niektórzy autorzy (Gombert 1992) proponują rozróżnienie pode» ptzetwarzania epijęzykowego, odnoszącego się do działań nie w peta

świadomych, i metajęzykowego, związanego z kontrolą i Świadomością wykonywanych operacji. Tc niejasności tłumaczą prawdopodobnie używanie przez wielu autorów zamiennie terminów „świadomość metajęzykowa” i „świadomość językowa", które jednakże nie są synonimami.

Psycholingwistyczne znaczenie terminu „metajęzyk” jest szersze niż lingwistyczne (por. Krasowicz-Kupis 1999) i obejmuje wszelkie zachowania (także werbalne) świadczące o świadomym posługiwaniu się elementami językowymi. Świadome posługiwanie się oznacza zdolność do refleksji i celowej kontroli wypowiedzi.

Zdolność dostosowywania informacji do różnych parametrów kontekstu jej nadawania (wnioskowanie metapragmatyczne) będzie miało niewątpliwie charakter metajęzykowy dla psychologów, jeśli jest ona wykorzystana w sposób zamierzony i świadomy. Charakteru tego nie uznają lingwiści, jeśli nie wystąpią wyraźne oznaki samood niesienia do systemu językowego. Dla psychologów podstawą zakwalifikowania wypowiedzi jako metajęzykowej jest jej odniesienie do czynników psychologicznych pozaję-zykowych - szczególnie poznawczych.

10.3.1. Przejawy rozwoju metajęzykowego

Prezentowane tutaj rozumienie rozwoju metajęzykowego nadaje mu szeroki zakres, który prezentuję rysunek 10.1. Świadomość językowa w praktyce przejawia się świadomym użyciem środków językowych, kontrolowaniem poprawności wypowiedzi i wykonywaniem intencjonalnych operacji na elementach języka.

W ramach tego modelu rozwój metajęzykowy obejmuje aspekt me-tafonologiczny, metaskludniowy i metasemantyczny, a zatem wyróżniono sfeiy rozwoju metajęzykowego w odniesieniu do reguł językowych ściśle sprzężonych z elementami językowymi, które im podlegają. Rozwój meta-fonologiczny dotyczy rozpoznawania i manipulowania elementami fonolo-gicznymii metaskładniowy zaś - rozpoznawania i manipulowania elementami morfologicznymi i składniowymi Rozwój metasemantyczny dotyczy rozpoznawania i manipulowania elementami treściowymi o różnym zasięgu. Innymi słowy rozwój mętafońplogiczny i metaskładniowy dotyczy kontroli formy wypowiedzi językowych (fonologicznej i gramatycznej), meta-semantyczny zaś dotyczy kontroli ich zawartości treściowej. Ujęcie to pozwala też na uwzględnienie zachowań, które mają charakter funkcjonalny i nie są efektem świadomej manipulacji i refleksji (epijęzykowych) oraz zachowań czysto metajęzykowych (Krasowicz-Kupis 1999).

■