Zdjęcie4007

270 Rozdział 10. Języłoowo-pożnawcze kordaty J> sldcs ji

na pracz British Dysteba Associalion, cytowana najczęściej przez Mfesi (1995), określa dyśleksję jako .specyficzne trudności... szczegdhie po-wiązane ze sprawnością w posługiwaniu się kodami językowym i ńiejęzyto-wymi. co powiązane jest z komunikacją słowną". Zwraca ona zatem i»v gę na kod językowy i związek dysleksji z mową, choć nic precyzuje po dokładnie.

Z czasem spojrzenie na dysleksję zawężało się, czego wyrazem ja definicja sformułowana przez Ort on Dyslcria Associalion w 1994. Znrn ona stwierdzenia, że „dysleksja ... specyficzne zaburzenie o podkń językowym ... zwykle wynika ... z osłabionych zdolności prze twarzami fonołogicznego...." W tym ujęciu mamy nie tylko wyraźne zaznaczeń językowego patomechanizmu dysleksji, ale także wyraźne wskazanie u patomechangm związany z przetwarzaniem fonologicznym.

Przegląd definicji z rozdziału drugiego (por. blok rozszerzający II) pokazuje, że w bardzo wielu z nich występuje wyraźne odniesienie dato ka - albo do wąskiego aspektu, jakim jest przetwarzanie fonotogiezneiz świadomość fonologiczna (Gngorenko i wsp. 2001; Sianovkh 1999; Sm* ling 2001), albo do szerzej rozumianych sprawności językowych i mm (BDA1999; DA 2008; Acadcrny of Orion - Gillingham Practilionen&ffi Retcher i wsp. 2002; Frith 1999; Padget i wsp. 1996).

Podsumowując można stwierdzić, że zdecydowana większośćddir.-cji wskazuje na związek dysleksji z językiem i mową, z tym że niektóre ujmują ten związek dosyć szeroko, inne ujmują go niezwykle wąsko, oł nosząc dysleksję wyłącznie do przetwarzania fonołogicznego czy ś»iad> mości fonologicznej.

W Polsce za jedno z pierwszych poważnych doniesień naukowpfafc tyczących dysleksji można uznać pracę Anny Drath z1959roku. Pisakom że dyslcksja rozwojowa oznacza niemożność opanowania umiejętnofa prawidłowego czytania po wykluczeniu wad receptorów; zaniedbań gogkznych, schorzeń somatycznych, niedorozwoju umysłowego i zabund afektywnych. Występuje u dzieci, u których w okresie przedszkolom można stwierdzić zaburzenia mowy, zaburzenia w orientacji czw*> -przestrzennej i pewne zaburzenia motoryki. To istotne stwierdzenie«ib zywafo już wówczas na istotne znaczenie rozwoju mowy, a zatem/?' wczesnego diagnozowania i równic wczesnego podejmowanli' tersp Szczegółowe przyczyny trudności w czyuniu, które wymienia Dralh lo

-    zaburzenia słuchu (przedłużenie czasu percepcji słuchonej).

-    zaburzenia mowy - wadliwa wymowa, brak synchronizacji jmlfc go aparatu mowy, rozumienie mowy i stosowanie prawideł gramaiyoi?* I

Ujęcie, które opisywała Drath, jest zbliżone do ujęcia współczesnego. Wskazuje na różne odmiany deficytów językowych osób z dysleksją. Stanowisko to nie było jednak powszechnie akceptowane i zostało zdomi-Botfane przez koncepcję Spionek, która przedstawiła dysleksję rozwojową jako zaburzenie funkcji percepcyjno-motorycznych, jako skutków zaburzeń funkcjonowania analizatorów; wzrokowego, słuchowego i kineste-l)cmo-mchowego. Spionek nie wiązała dysleksji z zaburzeniami mowy, choć zdecydowanie potwierdzała ich częste współwystępowanie, Zdaniem tej badaczki - zaburzeń mowy oraz czytania i pisania nie łączy związek przyczynowy, natomiast łączą je leżące u podstaw patomechanizmy, a dys-iebja i zaburzenia mowy są po prostu ich odmiennymi manifestacjami. Te patomechanizmy oczywiście tkwią w zaburzeniach funkcji pcrccpcyjrjo-• notorycznych (por. rozdz. 3), Bardzo podobne poglądy prezentowała Sawa (1991).

Prace dotyczące zaburzeń funkgi pcrccpcyjno-motorycznych dały psjchołogicznc podstawy teoretyczne, wskazały patomechanizmy i umożliwiły stworzenie narzędzi badawczych używanych do dzisiaj. Ignorowały aoe jednak znaczenia języka, ograniczając zainteresowanie do percepcji słuchowej. Doprowadziło to do okresowego ograniczenia kierunków nowych badań. Dopiero pod koniec lat 80. i w łatach 90. w Polsce rozwinęły się nowe kierunki badań nad językiem osób z dysleksją oraz nad językowymi uwarunkowaniami sukcesu w nauce czytania i pisania (Borkowska 1998; Krasowicz-Kupis 1997; Krasowicz-Kupis 1999, 2003; Makarewicz 2006; Sochacka 2002; Oszwa 1998).

10.2. Pojęcie deficytu przetwarzania fonołogicznego i jego zakres

Zgromadzono bardzo wiele dowodów na to, ic osoby z dysleksją mają różnorodne deficyty w wielu, ale nie we wszystkich dziedzinach funkcjonowania językowego. Doprowadziło to do weryfikacji hipotezy deficytu werbalnego VeIIutino na rzecz hipotezy deficytu przetwarzania fonołogicznego (por. rozdz. 3). Właśnie w tym nurcie Snowling (2001) podkreśla, że obecnie hipoteza deficytu werbalnego Veliutłno jest zbyt szeroka - mówi się raczej o specyficznym osłabieniu przetwarzania fonołogicznego w dysleksji, a nie o globalnym deficycie werbalnym. Poza tym - pny zaburzeniach sytemu fonołogicznego inne systemy języka (pragmatyczny, semantyczny, morfolog! czno-składniowy) mogą funkcjonować bez zakłóceń.