Zdjęcie4008

272 Rozdział 10. Językowo-poniawcze korcłaty dysleksji

Zdaniem Miles i Miles (1990) okazało się, że opisywanie dydeksj, „przez fonologię” ma większą moc wyjaśniającą właśnie dzięki odwołania się do wiedzy o dźwiękach mowy, o tym jak przenoszą one znaczenie.

Przyjmuje się, że to Pennington (1991) stwierdził po raz pierwszy, u dysleksja jest wyłącznie zaburzeniem przetwarzania fonologkznego. kim ujęciu dysleksja nie jest zaburzeniem wizualnym czy zaburzenia orientacji przestrzennej, ale subtelnym rodzajem zaburzenia w obszarze języka, a dokładnie w obszarze sprawności fonologicziiydi.

Termin „przetwarzanie fonologiczne” odnosi się do wszelkich oj*, ragi, w których materiałem są dźwięki mowy i ich umysłowe repruenu cje, czyli fonemy - a zatem zarówno do dekodowania pisma, jak i do ndae angażujących pomięć czy analizę i syntezę cząstek fonologrczajeh.Zazn. czaj mówiąc o przetwarzaniu fonologicznym, ma się na myśli operacje afc tylko na fonemach, ale takie na innych cząstkach subleksykalaych-iót-bach czy elementach śródsylabowych (rymy czy aliteraęje). Przetwarzań fonologiczne zachodzi wtedy, gdy materiałem niosącym informacje gąb się fonemy - mogą to być zarówno operacje nieświadome (słuch BKP wy), jak i świadome (op. porównywanie struktury fonemowęj), i wtedy m wimy o świadomości fonologicznej.

Mówiąc najogólniej, deficyt przetwarzania fonologicznego doącą przetwarzania informacji, któiych materiałem śą fonemy (w realizaji głoski). Jego zakres jest nieco odmiennie ujmowany przez różnych aulo-rów. Po zapoznaniu się z tymi poglądami i dokonaniu pewnej syntezy moi-^M prcyjąć. Tc obejmuje on następujące aspekty rozwoju językowego.

•    słuch fonemowy,

•    dekodowanie sztucznych słów,

•    analizę i syntezę sylabową i foneraową,

•    świadomość fonologiczną - wszelkie świadome operaqe na W kach fonologicznych np. sylabach, głoskach czy rymach - porównywanie, przestawianie, usuwanie, dodawanie,

•    pamięć werbalną, zwłaszcza fonologiczną - bezpośrednią i oper* cyjną,

•    problemy z nazywaniem (przywoływanie nazwy),

•    problemy z szybkim automatycznym nazywaniem {raptdauw** iednaming)^y\

⁴⁷ Probfcin? z wyHam aoiomar^zuym nazywaniem w teorii podwtywpodefcyu^$S Janc u meufcino od deficytu twiadoroafci fonotogtetnej (por. roidŁ. 3V

• trudności ze słuchowym rozpoznawaniem słów. zwłaszcza w sytuacji występowania dystraktorów (por. rys. 3.3).

Mimo tego, że hipoteza deficytu fonologicznego pokazuje nam dys-leksję w sposób bardzo wąski, to niewątpliwie niesie ze sobą liczne korzyści - klatyfikuje pojęcie dysleksja rozwojowa, zawęża je i precyzuje, co ma istotne implikacje dla diagnozy; zwraca uwagę na związek dysleksji oraz czytania i pisania z rozwojem językowym. Jej skutki praktyczne to opracowanie metod diagnozy i terapii funkcji językowych, zwłaszcza fonolo-pcznych.

W tym ujęciu w diagnozie osoby z dysleksja ocena funkcji językowych staje się szczególnie ważna i musi być rozbudowana.

Teoria deficytu fonologicznego została już pokrótce przedstawiona v rozdziale trzecim. Ib warto przyjrzeć jej się dokładniej.

Ważny wkład w zrozumienie fonologicznych mechanizmów dysleksji wniosła Izabela Liberman i zespół współpracowników z Haskins Laboratories (Liberman i wsp. 1971; Miles i Miles 1990). Badacze ci analizowali częstość występowania błędów inwersji, związki między nimi, a także wpływ rodzaju czytanego materiału na ich występowanie.

Rozważali oni m.in., czy błędy typu odwrócenia (reverseals, w polskiej literaturze nazywane błędami inwersji) są charakterystyczne dla wszystkich dzieci w początkowym etapie nauki czytania, a więc Czy stanowią naturalne zjawisko rozwojowe. Ponadto interesowało ich, jakie są związki między inwersjami kinetycznymi (w Polsce znanymi jako dynamiczne), dotyczącymi porządku liter, a inwersjami statycznymi (odwrócenia pojedynczych liter). Dość ważnym rozstrzygnięciem miało też być stwierdzenie, czy inwersje w czytaniu są po prostu błędami percepcji wzrokowej -jak wcześniej zakładano - czy mogą być rozważane jako błędne rozpoznawanie językowych reprezentacji liter.

Przeprowadzili oni badanie niewielkiej grupy (18 uczniów II klasy) w wieku 7£-93, z 10 mierzonym skalą WISC w przedziale: 85-126. Zadania obejmowały w części pierwszej rozpoznawanie i kategoryzowanie prezentowanych pojedynczych znaków do 5 grup: b, d, g, p, e (wszystkie odwracalne). Część druga badania to czytanie wyrazów - pojedynczo i w tekście. Skupiooo się na analizie błędów, które podzielono na cztery kategorie:

1)    inwersja porządku (dynamiczna),

2)    inwersja orientacji (statyczna).

3)    inne błędy spółgłoskowe,

4)    błędy samogłoskowe.