20829 PICT5958

Przedmiot metody sondażu

Metodę sondażu zaleca się stosować szczególnie wtedy, gdy pragniemy dowiedzieć się o opiniach (także przekonaniach) respondentów na lemat interesujących nas spraw oraz o tym, jak je oni oceniają i w ogóle co o nich wiedzą lub chcieliby wiedzieć na ich temat i Przydatna może okazać się również w badaniach postaw, motywów i zainteresowań respondentów czy zasobu posiadanych przez nich wiadomości o badanym zjawisku, procesie. zdarzcniu.fMało użyteczna lub nawet całkiem bezużyteczna okazuje się w kwestii rozwiązywania problemów, dotyczących np. skuteczności wychowania i nauczania pod względem takich zmiennych, jak trwałość zachowań społcczno-moralnych czy praktyczne zastosowanie wiadomości szkolnych w życiu codziennym. W powyższych i innych sprawach może jednak dopomóc w doprecyzowaniu celów i hipotez badawczych Ostatecznego jednak osiągania owych celów lub potwierdzenia hipotez poszukujemy zwykle także /a pomocą trafniejszych i rzetelniejszych metod badań pedagogicznych. niż tylko z zastosowaniem metody sondażu.

Zazwyczaj metodę tę stosuje się wtedy, gdy nic dysponujemy innymi metodami badań i z zamiarem skonstruowania za pomocą otrzymanych w ten sposób informacji wiarygodnicjszych metod badań. Tak więc w rozwiązywaniu problemów badawczych poza gromadzeniem o nich opinii respondentów — spełnia ona w badaniach pedagogicznych raczej funkcję metody pomocniczej lub uzupełniającej niż zasadniczej (podstawowej).

Nadużywanie metody sondażu

Tymczasem niejeden badacz, posługując się metodą sondażu, zapomina niejednokrotnie, że szczególną rolę odgrywa ona nade wszystko w rozpoznawaniu opinii i przekonań respondentów na temat interesujących badacza faktów, zjawisk, procesów czy zdarzeń. Wówczas pełni ona oczywiście podstawową rolą w badaniach pedagogicznych. Nic stanowi natomiast podstawy do rozstrzygnięć związanych z poszukiwaniem ostatecznych rozwiązań w sprawach wybiegających poza zwykły rejestr opinii i przekonań na temat badanego problemu. Zadanie takie spoczywa wyłącznic na osobie, która podjęła się badań naukowych w tym zakresie, a nic jedynie na wypowiedziach osób badanych.

Toteż ograniczenie się w badaniach pedagogicznych wyłącznie do posługiwania się metodą sondażu jest oczywistym nadużyciem i swoistą prymitywizacją postępowania badawczego w najgorszym znaczeniu tego słowa. Jedyny wyjątek w tym stanowią badania sondażowe mające na celu rejestrację opinii i przekonań respondentów o interesującym badacza problemie, dotyczącym np. współpracy szkoły i domu w świadomości rodziców. Dlatego w stosowaniu mc-

244

lody sondażu obowiązuje daleko idący umiar i ostrożność w wyciąganiu wniosków na podstawie otrzymanych za jej pomocą wyników.

Yc zrozumiałych powodów najszersze zastosowanie znajduje ona w badaniach socjologicznych. Ale i tam bywa wykorzystywana z uwzględnieniem wielu skrupulatnie spełnianych wymagań metodologicznych (por Z. Gostkowski. 1990;

K Lutyńska. 1984). Wymagania te mogą być też bardzo przydatne w badaniach pedagogicznych, w których jednak z uwagi na przedmiot badań odgrywają mniejszą rolę niż w socjologii, etnografii czy etnologii.

2. Wymagania stawiane metodzie sondażu

Wymagania, jakie stawia się metodzie sondażu, czyli — najogólniej mówiąc — badaniom sondażowym, odnoszą się w szczególności do pytań kwestionariuszowych i instrukcji poprzedzającej ich zadawanie oraz weryfikacji tego rodzaju pytań w badaniach pilotażowych. Największą wagę przywiązuje się do spełniania wymagań związanych z poprawnością pytań kwestionariuszowych, których nazwa pochodzi od kwestionariusza, czyli zestawu pytań na użytek ściśle określonych badań sondażowych. Tutaj nazywa się je także pytaniami sondażowymi dla podkreślenia ich związku z badaniami sondażowymi.

W tym miejscu nic od rzeczy' będzie przypomnieć, iż pytania kwestionariuszowe czy sondażowe nie zawsze mają formę zdań pytających. Niekiedy funkcję pytania pełnią również zdania rozkazujące o takim np. brzmieniu, jak: „Proszę podać...", „Interesuje nas. ." lub ..Proszę wymienić..." albo zdania oznajmu-jącc. które mogą zaczynać się od takich wyrażeń, jak „Będę wdzięczny za podzielenie się swoim zdaniem na temat..." lub „Pragnę dowiedzieć się o " itp Takie lub inne zdania zalicza się cło pytań, „ponieważ służą wywołaniu u respondenta określonych reakcji słownych", czyli de facio pełnią one funkcję pytania lub — inaczej mówiąc - - pozostają w nierozerwalnym związku / „oczekiwaniem jakiejś odpowiedzi" (A.P. Wejland. 1992, s. 52).

Tutaj dla pewnego uproszczenia wywodu na pow yższy temat będzie mowa wyłącznie o pytaniach w formie zdań pytających, które w szerokim ich rozumieniu obejmują także pytania wyrażone w formie zdań rozkazujący ch lub oznajmujacych.

Poprawność pytań kwestionariuszowych

Znawcy metody sondażowej przestrzegają przed pochopnym czy zgoła bezmyślnym formułowaniem pytań kwestionariuszowych. Na przykład A.l . Kdwards (1957) nalegał, aby unikać w kwestionariuszu pytań: