21544 Werbalna2

(tonww. II?

Uszy

Rysunek 29. Model pośredniczącego, dostępnego świadomości, poziomu językowego zielony odcień. Pcryferyęzat i centralne reprezentacje są niedostępne świadomości (źródło: JackcndofT, 1997, s. 190).

W ujęciu JackendolTa procesy te przebiegają tylko w jednym kierunku - od myślenia do języka, tzn. forma fonetyczna zdania reprezentuje, choć w sposób niepełny, jakąś myśl. Odrzuca on całkowicie możliwość wpływu odwrotnego, tzn. języka, w jakim mówimy, na sposób, w jakim myślimy. Niemniej jednak przypi-SMK językowi pewne ważne funkcje. Po pierwsze, dzięki językowi możemy nasze myśli komunikować innym w sposób szybszy i bardziej efektywny niż innymi kanałami. Po drugie, język pr/c/ fakt werbalizacji (tok w mowie zewnętrznej, jak i wewnętrznej) pozwala nu koncentrowanie uwagi na przedmiocie tej werbalizacji. I po trzccie.eo wynika z drugiego, pozwnlu na wartościowanie togo. co przekazuje, m.in. na wymiarze stopnia znaności i wartości.

Stanowisko, jakie przedstawiam w tym rozdziale, również wychodzi od odmienności obu tych procesów, ale jednocześnie uznaje ich wzajemne wpływy.

184 Język jest narzędziem wyrażania myśli, ale nie jest to narzędzie typu kopiarki

I jego właściwości musze "ta w specyficzny sposób odbijać na formie tego wyra żarnu (por. dalej). Jeżyk nie zastępuje myślenia, bogactwo jeżyka nic przekłada sic na bogactwo myśli i odwrotnie. Powinny jednak być pewne analogie w ich funkcjonowaniu, jako że są systemami tego samego umysłu Zajmą się tym w ostatnim podrozdziale. Jak już była o tym mowa w rozdziale poprzednim, z. pomocą immanentnych właściwości tkwiących w języku możemy do pewnego stopnia wyrażać własne postawy i uprzedzenia oraz manipulować przekonaniami innych.

Jest jedna ważna różnica między językiem a myśleniem. W gatunku Homo sapiens inaczej przebiega rozwój tych kompetencji I tu, i tu zachodzą omany Ale tylko w odniesieniu do myślenia możemy mówić o rzeczywistym rozwoju - w tym sensie, że kolejne jego etapy, kolejne paradygmaty myślowe prowadzą do kumulacji wiedzy, do nowych wytworów i tzw. postępu (choć nie prostoliniowego) naukowego i cywilizacyjnego. Język też sic zmienia (mówimy nawet o zmianach w ciągu jednego pokolenia), na pewno przybywa mu więcej nowych wyrazów, niż starych zamieni, ale wszystko to dzieje się w sztywnym gorsecie trzech jego składników Jak już o tym pisałam w kontekście możliwości rozwojowych kompetencji komunikacyjnej, nowa postać danego języka nie jest nigdy bardziej rozwinięta czy doskonalsza od poprzedniej. Od strony charakterystyki czysto językowej naropolsz-czyziui nie różni się od współczesnego języka polskiego, a martwe języki, jak ładna. od żywych. Nic ma też oczywiście języków prymitywniejszych od innych, lepszych czy gorszych. Tak więc badanie zmian językowych i badanie zmian w paradygmatach myślowych powinny mieć zupełnie inne założenia i cele.

12.3. RELATYWIZM JĘZYKOWY

Używam tu terminu relatywizm językowy, choć w literaturze. jak zaznaczyłam na wstępie, pojawiał się też termin determinizm językowy. Ten ostatni oznacza, iż język jest jedyną i wyłączną przyczyną procesów myślowych, co oczywiście bez tradu można odrzucić wskazując wiele innych, pozajęzykowychuwa-runkowań procesów poznawczo-myślowych. związanych z percepcją pamięcią itp Relatywizm ma oznaczać, że także język wywiera pewien wpływ na poznanie

Hipoteza relatywizmu językowego jest, jak powiedziałam, związana z dwoma nazwiskami:; wybitnego językoznawcy amerykańskiego Edwarda Sapira i jego ucznia, językoznawcy-nmatora, Benjamina Whorfa. Sformułował ją Whorf (1956/

1982): „Dokonujemy segmentacji natury tropami wyznaczonymi przez nasze ję- fi zyld ojczyste. Wyodrębniamy pewne kategorie i typy w święcie zjawisk nie dlatego, że każdemu obserwatorowi rzucają się one w oczy, wręcz przeciwnie - rzeczywistość jawi się nam jako kalejdoskopowy strumień wrażeń, strukturę natomiast nadają jej nasze umysły - to jest przede wszystkim tkwiące w naszych umysłach systemy językowe” (s. 284-285).

Whorf zajmował się badaniem języków indiańskich, zwłaszcza językiem Indian Hopi, i z tych języków czerpał przykłady na poparcie swej tezy. Uważał, iż

1