22274 skanuj0022 (262)

64 II. OD POCZĄTKÓW — DO UPADKU POWSTANIA

Stąd wiele piosenek Marota¹, które do madrygałów² i romansów liczyć by należało, nazywano balladami; stąd Boalo³ powiada, iż często ucinek dowcipny albo rym osobliwszy stanowi całą zaletę tego gatunku poezji.

Inny wcale charakter, wyraźny i stały, ma ballada brytań-ska; jest to powiastka osnowana z wypadków życia pospolitego albo z dziejów rycerskich, ożywiona zwyczajnie dziwnością ze świata romantycznego, opiewana tonem melancholicznym, w stylu poważna, w wyrażeniach prosta i naturalna. Od gór szkockich i irlandzkich roznieśli bardowie i minstrele⁴ ten gatunek na płaszczyzny Anglii, a poeci narodowi lubili ballady gminne zbierać, poprawiać albo na ich wzór podobne tworzyć. Literatura angielska liczy więcej dwóchset zbiorów tego rodzaju. Wszakże z czasem, kiedy duch poezji londyńskiej zmieniać się i na inny sposób kształcić się począł, zjawiły się ballady od gminnych wcale różne, wesołe i dowcipne (Cowleja, Prajora), a często dawną balladę trawestujące (Swifta). Smak ten przecież trwał niedługo; wprzódy nieco Rowe, a następnie Gay, Dawid Maile*, szczególniej zaś Persy⁵ i Walter Scott dawny rodzaj poważnych ballad szkockich do świetności przywrócili.

Podobna jest historia ballady u Niemców, gdzie ten gatunek, wielu liczący poetów, nie był jednak tak jak w Anglii upowszechnionym, i różnym co do charakteru i stylu podpadał zmianom. W drugiej dopiero połowie przeszłego wieku (1773) Burger sławną Lenorą i wielu innymi wzorami obudził mnogich naśladowców. Odtąd literatura niemiecka po angielskiej jest najbogatszą w ballady. Jaśnieją w tym rodzaju sławne skądinąd imiona: Stolbergów, Kosegartena, Hóltego⁶, Goethego i Szyllera. Ostatni jednak zdaniem Buterweka nieco się oddalił, mianowicie w stylu, od naturalności i prostoty właściwej balladom szkockim.

Podobne są do ballad romanse (romance, romanza), szczególniej w Hiszpanii i Francji upowszechnione; tym wszakże różnią się od ballady, iż poświęcone są czułości, mniej więc do nich wpływają zmyślenia dziwne, a forma pospolicie dramatyczną bywać zwykła, styl zaś jak największą naiwnością i prostotą zalecać się powinien.

ANTONI EDWARD ODYNIEC

PRZEMOWA [Poezje, 1825]

Od niedawnego czasu w literaturze naszej zjawione ballady licznych i przeciwników, i obrońców znalazły¹. Ze jednak

1

   Climent Marot (1496-1544) — poeta francuskiego odrodzenia.

2

   madrygał (z wł.) — krótki żartobliwy utwór, gatunek poezji dworskiej.

3

   Boalo (Nicolas Boileau Desprćawc, 1636- 1711) — autor najsłynniejszego francuskiego kodeksu poetyckiego l’Art poeńąue (1674). Odesłanie Mickiewicza do jego tekstu niedokładne; Boileau pisze, iż ballada często blask cały zawdzięcza rymom wyszukanym.

4

   minstrele — w XIII i XIV w. pieśniarze w krajach Europy Zachodniej.

5

   Cowlej (Abraham Cowley, 1618-1667) — poeta i eseista; Prajor (Matthew Prior, 1664-1721) — poeta; Nicholas Rowe (1674-1718) — dramatopisarz; John Gay (1685-1732) — poeta i dramaturg; David Mallet (1705-1765) — poeta; Persy (Thomas Percy, 1729-1811) wydał słynne Reliąues of Ancient English Poetry (Zabytki dawnej poezji angielskiej).

6

Christian Stolberg (1748-1821) i Friedrich Leopold Stolberg (1750-1819) — poeci, bracia; Ludwig Gotthard Kosegarten (1758-1818) — autor liryków, eposów sielankowych; Ludwig Hólty (1748-1776) — poeta sentymentalny.

A.E. ODYNIEC, PRZEMOWA

Przedruk za pierwodrukiem: A.E. Odyniec, Poezje, t. I, Wilno 1825, s. XV-XXX.

Antoni Edward Odyniec (1804-1885) — poeta i pamiętnikarz, filareta, uwolniony po procesie młodzieży wileńskiej w 1824 r., przeniósł się do Warszawy, w 1829 wyjechał za granicę, był towarzyszem podróży Mickiewicza po Niemczech, Szwajcarii i Włoszech. Młodzieńcza Przemowa (zob. Wstęp, s. XXIII) była jego jedynym ważnym tekstem krytycznoliterackim.

¹ Niezwykła popularność Ballad i romansów Mickiewicza wywołała