22644 nr3 (2)

Kod dziecięcego języka jako istotna cecha dziecięcości

Cechy języka dziecka wynikają z różnych etapów jego rozwoju, potrzeby tworzenia i aktywności. Pojęcie aktywności ma charakter procesualny, jest ciągłym stawaniem się i zmianą oraz charakter atrybutywny, gdyż dziecko tworzy swoje różne arcydzieła - jak mawiał Celestyn Freinet — arcydzieła językowe, plastyczne i muzyczne [Szuścik 1996, s. 133-142; Uchyła-Zroski 1996, s. 119-132], którym przypisuje się określone cechy. Główną z nich jest dialogowość, mająca wymiar komunikacyjny i kulturotwórczy.

Zabawa, taniec, gra; magia i mitologizacja rzeczywistości stanowią podstawę specyficznego kodu dziecięcej komunikacji. Dziecko powtarza, przedrzeźnia, żartuje, „ukrywa się” przed dorosłymi. Chroni swą niezależność, ma swoje słowne, asemantyczne szyfry⁷, którymi zwodzi i urzeka dorosłych, typu: „dżeri”, „dżi-jo”, „cza-cza”, „dżymi”, „jagłara” itd. Niekiedy w sposób bezpośredni informuje nas dorosłych o swych wewnętrznych przemianach.

Bardzo lubię pisać wiersze, to zajęcie dla mnie pierwsze

Lubię pisać to, co czuję, często słowa swe rymuję

- wyznaje dwunastoletnia Aneta Buryło [Dymara, Michałowski, Wollman-Mazurkiewicz 2000, s. 48], Dodajmy, że w ramach zabawowego nastroju i potrzeby wolności. dzieci bez skrępowania dokonują swoich plagiatów⁷, to jest renarracji (stosują w swych tekstach „cudze” słowa i zwroty), filiacji fabularnych (zbieżność własnej fabuły⁷ z fabułą znanej bajki lub baśni) i innych transformacji lub wręcz dekompozycji, przeróbki cudzych utworów.

O niesamowitych możliwościach językowych dzieci, których inspiruje się odpowiednio do zabaw z językiem (i nie tylko), świadczy zawartość cytowanego już tomu: Wiersze naszych dzieci, prezentacja słownej twórczości polskich dzieci z Zaolzia [Kadłubiec, Fryda 1993], a także wiele tekstów zamieszczonych w XVI tomie serii „N-N”, np. autorstwa Ewy Kochanowskiej, Barbary Bogołębskiej i Katarzyny Marcol⁴.

Radość tworzenia — zamiast podsumowania

Prawie wszystkie dzieci lubią zabawy w teatr. Są one praktykowane na lekcjach języka polskiego, muzyki, plastyki, czasem wf. Poprzedzająje zazwyczaj żmudne próby międzylekcyjne. Bawienie się jest w tym wypadku wy-trenowanym pokazem, przygotowanym słownie, ruchowo, muzycznie, także w zakresie ubiorów i scenografii.

Nasza propozycja jest inna. Podstawowa koncepcja występów tworzy się podczas lekcji (ich cyklu w uczeniu się - nauczaniu kompleksowym), w zespołach, w oparciu o materiały o tańcach, teatrze, aktorstwie „na gorąco” prezentowanych przez dzieci; ukła-

⁴ Zob. teksty E. Kochanowskiej, B. Bogołębskiej, K. Marcol, które ukażą się w pracy: Dziecko w kwiecie zabawy:. O kulturze, cechach i wartościach ludycznej edukacji, B. Dymara (red.) [w druku - patrz bibliografia].

danych na stołach, demonstrowanych ruchowo (ruchoma wystawka), przymocowanych na tablicy, sztalugach. Jest barwnie, zaskakująco, radośnie.

Pracy w zespołach towarzyszy delikatnie nauczyciel, ale główną rolę odgrywają sami uczniowie, a także wybrani eksperci, legalni „podpowiadacze pomysłów”. Praca twórcza uczniów rozwija się swobodnie, radośnie, czasem żywiołowo dzięki ich odwadze pytania oraz zadaniom i pytaniom inspirującym, wywieszonym w widocznym miejscu. Mogą one mieć następującą treść i formę:

1)    Nazwij swoją scenkę.

2)    Odpowiednio wykorzystaj swe zdolności i talenty: głos, ruch, umiejętność grania.

3)    Podziel się pomysłami plastycznymi, nie obawiaj się krytyki i nagany. Ucz się cenić swe zdanie.

4)    Postaraj się, by było wam radośnie i wesoło - łącz słowo z muzyką, mchem, gestem...

5)    Nie bój się żartować, lecz pamiętaj, że nie wszystko można „w żart obrócić”.

Bibliografia:

Bogołębska B., Tuwimowskie inspiracje intelektualno-twórczych zabaw uczniowskich, [w:] Dziecko w kwiecie zabawy.

0    kulturze, cechach i wartościach ludycznej edukacji, B. Dymara (red.) [w druku].

Cibor R., Poznanie dziecka jako element praktyki pedagogicznej, [w⁷:] Sztuka bycia nauczycielem, B. Dymara (red.), Cieszyn 1993. Denek L., Ku dobrej edukacji, Toruń-Leszno 2005.

Dymara B., Czas jako wartość w życiu dorosłych i dzieci, [w:] Dziecko w kwiecie rodziny. B. Dymara (red.), Kraków 1998.

Dymara B., Dziecko i dziecięcość w pedagogice i literaturze pogranicza, [w:] Dialog bez Granic, t. i: Wspólnota dziedzictwa kulturowego. Rada Redakcyjna (red.), Kraków 2004.

Dymara B., Michałowski S. Cz., Wollman-Mazurkiewicz L.. Dziecko w kwiecie przyrody, Kraków 2000 (wyd. II).

Dymara B., Problemy edukacji wczesnoszkolnej. Wczesno-szkolna edukacja literacka, Kraków' 1996a.

Dymara B„ Przestrzenie - obszary• integracji a formy współdziałania, czyli u podstaw uczenia się - nauczania kompleksowego, [w:] Dziecko w kwiecie współdziałania. W stronę praktyki edukacyjnej, B. Dymara (red.), cz. II, Kraków⁷ 2001.

Dymara B., Wiersze naszych dzieci, Kraków' 1996b.

Grabowski S., Wierszyki na cały rok, Warszawa 2002.

Kadłubiec K. D., Fryda J., Raz dwa trzy, wychodź ty'., Czeski Cieszyn 1993.

Kochanowska E., Zabawy ze słowem - o twórczości poetyckiej dzieci..., [w:] Dziecko w kwiecie zabawy. O kulturze, cechach

1    wartościach ludycznej edukacji. B. Dymara (red.) [w druku].

Łopatkowa M., Dziecko i miłość. Jak powstała pedagogika serca, Warszawa 2005.

Marcol K., Zabawy słowne dzieci na pograniczu śłąskocie-szvńskim [w⁷:] Dziecko w kwiecie zabawy. O kulturze, cechach i wartościach ludycznej edukacji, B. Dymara (red.) [w' druku], Morszczyńska U., Morszczyński W., Aksjologiczne barwy dziecięcego świata, [w:] K. Denek, U. Morszczyńska, W. Morsz-czymski, S. Cz. Michałowski, Dziecko w kwiecie wartości, cz. I, Kraków 2003.

Szczeklik A., Katharsis. O uzdrawiającej mocy natury i sztuki, Kraków 2003.

Szuścik U., Spotkanie dzieci ze sztuką, [w:] Dziecko vr kwiecie sztuki, B. Dymara (red.), Kraków 1996.

Tuohy D., Dusza szkoły, W⁷arszawa 2002.

Uchyła-Zroski J., Muzyka i muzykowanie, [w:] Dziecko w kwiecie sztuki, B. Dymara (red.), Kraków 1996.

24    Metody nauczania i wychowania