25208 IMG 91 (2)

wet w takim przypadku, były „oficjalny” model nie zniknie, nie pozostawiając śladów' w światopoglądzie i normach instytucji „świeckich”, zarządzających codziennym życiem późniejszych pokoleń. Model ten będzie dalej wywierać pośredni wpływ na tworzenie indywidualnych systemów znaczeń „ostatecznych” na długo po tym, jak przestał być „oficjalnym” w jakimkolwiek znaczeniu tego tenninurOciywiście, wpływ ten będzie się zmniejszał z pokolenia na pokolenie. Jak wskazują niniejsze rozważania, byłoby działaniem nierealistycznym nawet wtedy zakładać radykalną niezgodność pomiędzy uprzednio „oficjalnym” modelem religii a religijnością indywidualną.

Jes^r nawet rzeczą bardziej oczywistą, że możemy sobie wyobrazić jedynie u lędną niezgodność w społeczeństwach wciąż charakteryzowanych przez instytucjonalne specjalizacje religii. W zależności od siły czynników stymulujących i opóźniających wzrost niezgodności, związek pomiędzy „oficjalnym” modelem religii a powszechnie występującymi indywidualnymi systemami „ostatecznego” znaczenia może przybliżyć, ale nie może osiągnąć ani pełnej zgodności, ani też pełnej niezgodności. Byłoby zatem rzeczą pożyteczną skończyć te formalne rozważania, omawiając pokrótce typy pośrednie.

Nie musimy opracowywać opisu typu, powstającego we względnej bliskości wobec hipotetycznego bieguna zgodności. Typ ten jest charakteryzowany faktem, że „wszyscy” podlegają w miarę pomyślnej socjalizacji do „oficjalnego” modelu religii poprzez wolne tempo zmian społecznych i poprzez pewną minimalną elastyczność modelu „oficjalnego”. W takich warunkach czynniki, które mogą przeciwdziałać wzrostowi niezgodności, będą przeważały nad czynnikami, które sprzyjają jej szybkiemu wzrostowi.

Jeśli jednak tempo zmian społecznych rośnie bez odpowiadającego im wzrostu elastyczności modelu „oficjalnego”, powstaje odmienna sytuacja. Podczas gdy „wszyscy” ulegają socjalizacji do „oficjalnego” modelu, konsekwencje zmiany „obiektywnych” okoliczności życia codziennego członków społeczeństwa wystarczą, aby wytworzyć znaczny stopień niezgodności pomiędzy „oficjalnym” modelem a efektywnie przeważającymi indywidualnymi systemami priorytetów. Taka niezgodność, jaka może powstać, nie musi od razu zmienić indywidualnych systemów znaczeń „ostatecznych”, tzn. intemalizowanego modelu „oficjalnego”. Jest bardziej prawdopodobne, że ci, którzy przeszli pomyślnie socjalizację do „oficjalnego” modelu, nie

będą świadomie rozumieli zmian w swoich efektywnych priorytetach. Innymi słowy, podczas gdy zmieniające się okoliczności „obiektywne” będą mody-    —-

fikowały efektywne priorytety jest prawdopodobne, że te modyfikacje zostaną subiektywnie przeoczone, a system priorytetów będzie dalej zgodny z modelem „oficjalnym”. W następnych pokoleniach sprzeczność pomiędzy ^modelem „oficjalnym’^ a ^efektywnymi priorytetami^ indy widualnymijrioźe stawać się coraz wyraźniejsza dla jednostki. Nawet wtedy jest rzeczą prawdopodobną, że te ostatnie będą rozumiane i usprawiedliwiane zgodnie ze zintemalizowaną retoryką modelu „oficjalnego”. Mówiąc po prostu, ojcowie z pewnością zauważą zmiany „obiektywnych” warunków życia codziennego, ale ani ich systemy „ostatecznego” znaczenia ani nawet ich efektywne priorytety nie zmienią się istotnie. Synów natomiast zmiany dotkną zdecydowanie mocniej. Ich efektywne priorytety ulegną znacznym modyfikacjom, podczas gdy systemy ..ostatecznego” znaczenia) pozostaną w miarę stabilne. Wszystko to odbędzie się zakładając, że nie tylko ojcowie, ale i synowie będą dalej socjalizować au srieux do „oficjalnego” modelu religii.

Założenie takie staje się coraz bardziej wątpliwe w przypadku późniejszych pokoleń. Nie rozpatrując skumulowanego wpływu kontynuowanych zmian społecznych na życie codzienne i rosnącej rozbieżności pomiędzy systemem znaczenia „ostatecznego” a efektywnymi priorytetami, widać, że sam. charakter socjalizacji zostanie zmieniony. Charakter au seriewc modelu socjalizacji zostanie zneutralizowany dla wnuków poprzez fakt, iż obserwują oni efektywne priorytety rządzące życiem ich ojców. Mówiąc zwykłym ^ językiem, to, co ojcowie mówią a czego nie robią, zostanie zintemalizowane przez synów jako system retoryki a niejako system znaczenia „ostatecznego”.

W krańcowym momencie takiej sytuacji, przypuszczając, że model „oficjalny” nie zostanie przystosowany, znajdziemy się w miejscu, w którym wszyscy wciąż podlegają socjalizacji do „oficjalnego” modelu religii, ale sam model nie jest traktowany dosłownie przez kogokolwiek. Praktyki religijne (takie jak uczestnictwo w nabożeństwie) będą się odbywały z wielu różnych „niereligijnych” względów, a specyficznie religijne wierzenia zostaną zaszufladkowane w opiniach (takich jak Bóg jest wszechmocny), które nie będą mieć bezpośredniego związku z efektywnymi priorytetami jednostki i co-dziennym zachowaniem.

125