25787 skanuj0007 (332)

126

MAŁGORZATA DURYDIWKA

Podlasie to także region, w którym w przeszłości znaczący odsetek stanowiła ludność żydowska (Rąkowski 1999). Jednakże synagogi spotykane są głównie w miastach, co w dużym stopniu wynikało z faktu, iż Żydzi rzadko osiedlali się na wsi.

Obiekty dworskie i pałacowe są zlokalizowane w około 1/4 gmin wiejskich w Polsce (EUROREG 1995). Dwory polskie zawsze stanowiły specyficzny element krajobrazu kulturowego, często pełniły rolę kulturotwórczą i patriotyczną. Obecnie są w różny sposób wykorzystywane. Niektóre, jak np. Dołęga koło Tamowa, Tubądzin (koło Sieradza) należący do rodziny Walewskich, Łopuszna koło Nowego Targu - majątek Tetmajerów, Grabonóg koło Gostynia należący niegdyś do bł. Edmunda Bojanowskiego, Żarnowiec (koło Krosna) ofiarowany w 1903 r. Marii Konopnickiej przez społeczeństwo polskie czy Petrykozy (koło Mszczonowa) - są muzeami. Niektóre dwory zostały zwrócone dawnym właścicielom, część z nich pełni rolę pensjonatów i hoteli, inne w ogóle nie są udostępnione turystom (Piotrowski, Idziak 2001, Jaroszewski 2001).

Pałace i zespoły parkowo-pałacowe często powstawały na wsi jako stałe lub okresowe rezydencje swoich właścicieli. Jednak ich atrakcyjność wiąże się nie tylko z architekturą i historią, ale często także z legendami oraz z tym co obecnie się w nich dzieje. Na przykład, pałac we wsi Grabki koło Szydłowa (woj. świętokrzyskie) odwiedzany jest jako były „harem”, gdyż jak wieść niesie, jego właściciel miał zmienić wiarę i przejść na islam. Pałac w Smiełowie jest interesujący, gdyż przebywał w nim Adam Mickiewicz, zaś w Kąśnej Dolnej (koło Tamowa) mieszkał Ignacy Jan Paderewski. Pałac w Kozłówce koło Lubartowa, będący dawną rezydencją Zamojskich, jest siedzibą muzeum wnętrz, ale jego popularność wzrosła dzięki uruchomieniu galerii polskiego socrealizmu. Natomiast pałac w Dobrzycy mieści zbiory dotyczące masonerii.

Niektóre pałace pełnią dziś także funkcje noclegowe i konferencyjne, np. w Rogalinie, Kozłówce, w Jabłonnie i Oborach koło Warszawy oraz Czerniejewie i Rydzynie w Wielkopolsce (Piotrowski, Idziak 2001).

Stosunkowo najwięcej gmin najbardziej atrakcyjnych z punktu widzenia lokalizacji na ich terenie dworów i pałaców koncentmje się na Podkarpaciu, Dolnym Śląsku, Opolszczyźnie oraz w Wielkopolsce (EUROREG 1995).

Z kolei zabytki architektury ludowej występują jedynie w 20% gmin wiejskich. Szczególnie atrakcyjne pod tym względem są: Podkarpacie, Opolszczyzna oraz Warmia i Mazury (EUROREG 1995).

Należy jednak pamiętać, że budownictwo ludowe wykazuje spore różnice w zależności od regionu. Kształt chałup i ich wewnętrzne rozplanowanie wynikało z miejscowych tradycji. Na Pomorzu często spotykane są domy konstruk-