26026 rośliny I (25)

Arcydzięgiel litwor

Arcn.mgclika officinalis

Roślina dwuletnia, wysokości 2 m (niekiedy do 3 m). W pierwszym roku wegetacji wytwarza rozet? liściowa złożona z liści (długości do •JO cml o długich, grubych ogonkach. Liście te sa nieparzystopierzaste, z jajowatymi listkami nieregularnie ząbkowanymi, poił spodem sino-zielonymi. W drugim roku roślina wytwarza potężna, podłużnie bruzdowana i obficie rozgałęziona łodygę, z której wyrastają liście ustawione na przemian legie. Ogonki liściowe maja u podstawy szeroko rozdęte pochwy obejmujące łodygę. W górnej części łodygi na początku czerwca pojawia się kwiatostan typu baldachowego. Kwiaty ma drobne, żółtawe lub zielonawe, obupłciowe. Owocem rośliny jest rozłupnia podwójna rozpadająca się na dwie płaskie, wyraźnie żebrowane niełupki długości do') mm. Roślina wytwarza krótkie, rzepowa-te kłącze przechodzące w korzeń główny, z którego wyrastają korzenie boczne.

Cały arcydzięgiel przyjemnie pachnie, jest rośliną leczniczą, jadalną i przyprawową (dość często jest uprawiana). W celach farmaceutycznych zbiera się korzenie i owoce, które zawierają olejek eteryczny, kwasy organiczne, cukry i garbniki. Korzeń arcydzięgla zalecany jest w zaburzeniach trawiennych, a w większych dawkach działa uspokajająco na układ nerwowy, ogranicza występowanie migren i zaburzeń nerwowych. Olejek uzyskiwany z korzeni i owoców znajduje zastosowanie w przemyśle perfumeryjnym i spożywczym (m. in. do wyrobu likierów ziołowych i wermutów). Młode pędy i ogonki liściowe arcydzięgla dosyć często stosowane są w cukiernictwie (kandyzowane służą do przybierania i aromatyzowania tortów, ciast itp.). Roślina ta znana i użytkowana była już w starożytności i wiązało się z nią wiele zabobonów. Według wierzeń ludowych przyniósł ją ludziom archanioł Gabriel (stąd nazwa rodzajowa Archangelica), aby im służyła i niosła pomoc.

W stanie dzikim arcydzięgiel występuje bardzo rzadko. Można go spotkać w Sudetach i Karpatach wzdłuż potoków, a także niekiedy na nizinach zdziczały oraz uprawiany. Jako rzadko spotykany, gatunek len objęto ochroną. Podlegają jej tylko rośliny na stanowiskach naturalnych.

55