26131 IMG67 (4)

54

Historia jest najniebezpieczniejszym produkt era chemii intclek tu (_) Historia usprawiedliwi wszystko. Nie uczy zgoła niczego* gdyż zawiera wszystko i na wszystko dostarcza przykładów ( ) Ostatnia wojna nic nie zrujnowała bardziej od pretensji do przewidywania. Ale nie stało się tak z powodu braku wiedzy historycznej, prawda?

Najbardziej zrozpaczonym duchowym prawom wojny ani przeszłość, ani przyszłość nie mogły dostarczyć wskazówek dla specyficznie ludzkiego postępowania w teraźniejszości. Jak njął to niemiecki poeta Gottfried Benn: „Mądry człowiek jest nieświadomy zmiany i postępu; jego dzieci i dzieci jego drieci nie należą do jego świata.” Benn wywiódł z tej skrajnie ahistorycznej wizji świata jej nieuchronne etyczne konsekwencje:

Uderza mnie myśl, że bardziej wywrotowe i godniejsze^ energicznego i aktywnego człowieka może okazać się przekazanie innemu uj prostej prawdy-jesteś tym, kim jesteś, i nigdy sięnie zmienisz. Takie było, jest i będzie twoje życie. Ten, kto ma pieniądze, żyje długo; ten. kto ma władzę, nie może uczynić nic złego; kto ma moc, ustanawia prawa. Taka jest historia! Erce historia! A oto teraźniejszość; skosztuj jej dała, jedz i giń.

W Rogi. gdzie rewolucja 1917 roku ze szczególną bezpfl^H srednioscią postawiła problem stosunku nowego do starego*!, m M. O. Gerszenzon napisał do historyka W. 1. Iwanowa o swofl jej nadziei, że przemoc czasu wprowadzi nową i bardziej ■ twórczą wymianę pomiędzy „nagim człowiekiem i nagą zie— mią”. -Dla mnie — napisał — istnieje wizja szczęścia w tej i kąpieli zapomnienia, która oczyści pamięć ze wszystkich 1 rełigii i systemów filozoficznych...”, słowem, uwolni go od U brzemienia historii.

Owo antyhistoryczne nastawienie było podstawą zarówno nazizmu, jak i egzystencjalizmu, które przekazały dziedzictwo lat trzydziestych naszym czasom. Zarówno Spengler,

BnrmifkisUrn

_w wielu aspektach protoplasta nazizmu, jak i Malraux, uznany ojciec francuskiego egzystencjalizmu, głosili, że historia ma wartość o tyle, o ile raczej niweczy niż ustanawia odpowiedzialność wobec przeszłości. Nawet tak szczery humanista, jak Ortega y Gasset, w 1923 roku, podzielał pogląd, że przeszłość jest tylko ciężarem. „Nasze instytucje, podobnie jak nasze rozrywki—pisał w Zadaniu naszych czasów (1923) -są reliktami minionego wieku. Nie potrafimy ani zdecydowanie zerwać z tymi bezwartościowymi skamielinami przeszłości, ani się do nich przystosować,” W połowie lat trzydziestych, w dziele zadedykowanym ofiarom nazistowskiego terroru, Ortega przyznał, że jedyną lekcją, jakiej udzieliła mu historia, jest zrozumienie, że „Człowiek jest nieskończenie plastyczną całością, z której można zrobić, co się chce. Ponieważ zaś jest właśnie taki, nie ma nic trwałego, poza zwykłą możliwością bycia takim, jakim się chce." „Rewolucja nihilizmu” Hitlera oparta była właśnie na poczuciu braku rozdzielenia znanej przeszłości od przeżywanej teraźniejszości. „To, co było prawdą w wieku dziewiętnastym—powiedział kiedyś Hitler do Rauschninga — w dwudziestym wieku już nią nie jest.” W tym punkcie zarówno intelektualiści nazistowscy (tacy jak Heidegger i Jiinger), jak i wrodzy nazizmowi egzystencjaliści francuscy (Camus i Sartre) byli z nim zgodni. Zarówno dla jednych, jak i drugich problemem byłoniejak przeszłość powinna być badana, ale czy w ogóle powinno się ją studiować.

Meursault, bohater pierwszej powieści Camusa Oicy (1942), jest „niewinnym” zabójcą. Zabicie człowieka, którego w ogóle nie znał, jest aktem całkowicie pozbawionym sensu, w istocie nie różniącym si^ niczym od tysiąca innych bezmyślnych czynności, z których składało się jego codzienne życie. To „historycznie” uświadomiony oskarżyciel pokazuje sądowi, w jaki sposób pojedyczne zdarzenia, które składają się ną życie Meursaulta, można połączyć tak, aby uczynić go