27430 Scan10028

TO JEST NARÓD?

zi w przestrzeni i w czasie. Naród rozwija się stopniowo jak drzewo, i tak słoje w drzewie oznaczają kolejne lata, tak naród gromadzi doświadczenia ejnych pokoleń. Historia zna kilka prób zadekretowania narodów europej-;h - czechosłowackiego, jugosłowiańskiego, radzieckiego - wszystkie zakoń-ły się niepowodzeniem. Po II wojnie światowej próbowano tworzyć narody tfrykańskich państwach postkolonialnych, ale fiasko również tych pomysłów wodzi, że udanego i skończonego procesu narodowotwórczego nie da się alizować bez odniesień historycznych¹⁴.

ród to wspólnota mająca cechy obiektywne i subiektywne To stwierdzenie raża konieczność równoczesnego występowania dwóch rodzajów cech: lektywnych (dostrzegalnych zewnętrznie) i subiektywnych (związanych z oso-tymi odczuciami). Dawniej kładziono akcent na cechy obiektywne, obecnie jkszą uwagę zwraca się na właściwości subiektywne¹⁵. Problem zaczyna się ;dy, gdy te dwa rodzaje cech nie występują jednocześnie, na przykład wyraź-I odmienności językowej i kulturowej, a niekiedy również i religijnej, czyli 1 micom obiektywnym, nie towarzyszy wykształcone poczucie tożsamości rodowej. Tak było z mieszkającymi nad Prypecią „tutejszymi”, gdzie w okre-międzywojennym badania socjologiczne nad świadomością narodową prze-awadzał Florian Znaniecki (1990). Stwierdził on wówczas, że mieszkańcy rzeczą Prypeci wyznający prawosławie i mówiący gwarą białoruską okreś-ą się jako „tutejsi”, a na pytanie, czy są Białorusinami, większość odpowia-ła, że nigdy nie słyszała tego określenia! „Tutejsi” z Polesia nie czuli się ani ilakami, ani Białorusinami, ani członkami jakiegokolwiek innego narodu, po-;waż nie mieli wykształconej świadomości narodowej, mieli tylko tożsamość J kalną.

Zdarzają się sytuacje odwrotne, gdy grupa ma świadomość narodową przesyłającą się w poczuciu odrębności, ale nie ma cech obiektywnie odróżniają-

Można pytać, czy udanym przykładem wykoncypowania narodu nie jest naród amerykański, który wstat w wyniku umowy społecznej opartej na etosie wolności i równości zawartym w Deklaracji nie-dległości. Akceptacja wartości zapisanych w Deklaracji była fundamentem i cechą konstytutywną rodu amerykańskiego, ale zapisanie tej zasady nie stworzyło jeszcze narodu, lecz tylko go zapocząt-wało. Dopiero wojna secesyjna ukształtowała naród amerykański.

Aleksandra Jasińska-Kania (1999, s. 153-154) pokazuje tę ewolucję definicji narodu, przytaczając linieje narodu z encyklopedii PWN z połowy lat siedemdziesiątych i 20 lat późniejszej. W pierwszej ród definiowany jest jako „trwała wspólnota ludzka wytworzona na podstawie wspólnoty losów storyeznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego, przejawiająca się w świadomości i rod owej jej członków oraz pragnieniu posiadania i umacniania własnego państwa". W drugiej na-d określony jest jako „zbiorowość ludzi wyróżniająca się wspólną świadomością narodową, stanowi /ede wszystkim wspólnotę idei, toteż pierwszym warunkiem lego ukształtowania się jest istnienie

Narad - próba opisu typu idealnego

Ti

cych ją od grupy sąsiedniej. Tak było z Chorwatami w Sławonii w XIX wieku, którzy mówili wspólną z Serbami sztokawszczyzną i mieli kulturę podobną do serbskiej. Przez Serbów byli uznawani za Serbów, ale sami uważali się za Chorwatów i mieli chorwacką identyfikację narodową, i to wystarczyło, by w XX wieku i Serbowie uznali ich za Chorwatów. Zasadniczo świadomość narodowa jest cechą subiektywną, ale jeśli jest podzielana przez wiele osób przez długi czas, to staje się cechą obiektywną.

Naród to wspólnota mająca nazwę własną Nazwa jest bardzo istotną cechą wy-odrębnienia narodowego: ma znaczenie symboliczne i świadomościowe, jest elementem samokategoryzacji, ale musi też być akceptowana przez innych. Właśnie z tym ostatnim problem mają Macedończycy. W okresie międzywojennym Serbowie nazywali ich południowymi Serbami, a Bułgarzy Bułgarami, tych określeń używają zresztą niektórzy Serbowie i Bułgarzy do dziś. Grecy nie uznają nazwy ich państwa - Republiki Macedonii - uważają, że stosując tę nazwę, Macedończycy zawłaszczają ich dziedzictwo historyczne i kulturowe, wymusili nawet, aby cala Unia Europejska nie przyjęła tej nazwy. Oficjalna nazwa państwa macedońskiego brzmi Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (FYROM, Former Yugoslav Republic of Macedonia)¹⁶. Z kolei bośniaccy Muzułmanie¹⁷ zaczęli być traktowani przez wspólnotę międzynarodową jak odrębny naród po tym, jak w porozumieniu z Dayton kończącym wojnę w Bośni (listopad 1995 roku) określono ich jako Bośniaków¹⁸. Nadano im nazwę własną związaną z terytorium, odrzucając etnonim kojarzony religijnie.

Naród to wspólnota mająca własny język uważany za narodowy Język jest jednym z najważniejszych czynników narodowotwórczych, najbardziej widoczną cechą wyodrębniającą narody, chociaż wiadomo, że istnieją narody mówiące tym samym językiem, na przykład niemieckim, angielskim, scrbsko-chorwackim (Anglików od Irlandczyków, Niemców od Austriaków, Serbów od Chorwatów odróżnia przede wszystkim wyznanie), jak również narody, których członkowie

Jesionią 2004 roku nazwę Republika Macedonii uznały Stany Zjednoczone i Turcja, LISA uczyniły lo nie tylko z wdzięczności za pomoc, jakiej udzieliła Macedonia w konflikcie w Kosowie, ale po to. Iw podkreślić odrębne od zachodnioeuropejskiego stanowisko w tej sprawie, Turcją uznała nazwę, demonstrując stanowisko tradycyjnie opozycyjne wobec polityki greckiej. Po protestach Greków nie tylko /mieniono nazwę państwa, ale i zmodyfikowano godło Macedonii, którym była ośmioramienna gwiazda z Vcrginy - znak odkryty na grobowcu Filipa Macedońskiego.

¹' Kategoria „muzułmanin" wcześniej była używana w dwojakim znaczeniu - pisana wielką literą oznaczała narodowość, pisana małą wyznanie.

¹¹¹ Sami mieszkańcy Bośni używają dwóch określeń: lio/lnjuk - jest to określenie narodowościowe