Scan10016

CO TO JEST NARÓD?

20

odmawiają im tego prawa, powołując się na inny zapis (art. 2, pkt 4), mówiący o nienaruszalności integralności terytorialnej państwa. Legitymizacja wcześniej istniejących jednostek terytorialnych wciąż pozostaje fundamentalną A praktyką społeczności międzynarodowej¹.

Z tego, co pokrótce napisano, widać już, że problematyka narodowościowa jest skomplikowana i delikatna, a samo zdefiniowanie tak podstawowej kategorii jak naród sprawia niemałe kłopoty. Jerzy Szacki w eseju Czy istnieje socjologia narodu?, przywołując słowa Karla Poppera (1999, s. 41), uspokaja: „Oczywiście, sam brak definicji nie jest żadnym nieszczęściem, albowiem niebezpiecznym przesądem jest mniemanie, iż definicje dostarczają wiedzy o danym przedmiocie, odsłaniając rzekomo jego najgłębszą «istotę»” (Szacki 2004, s. 53).u_r -_t

Zasadniczo należy się z Szackim zgodzić: definicje często nie odsłaniają istoty rzeczy, nie tłumaczą problemów i nie mają mocy przewidywania. W przypadku definicji narodu jest jednak inaczej - definicja ma znaczenie realne, a nie wyłącznie heurystyczne, jest nie tylko narzędziem porządkowania wiedzy społecznej, lecz rodzi dalekosiężne konsekwencje prawne i polityczne. Z tego powodu rozważania na tematy narodowościowe zaczniemy od tej właśnie kwestii - określenia, czym jest naród. Najpierw przedyskutujemy problem czasu i okoliczności wyłaniania się narodów w Europie, następnie zajmiemy się omówieniem cech i właściwości, jakie mają narody, a na koniec przedstawimy różne warianty narodu funkcjonujące w Europie.

Cztery krótkie uwagi metodologiczne

Zanim przejdziemy do odpowiedzi na pytanie, co to jest naród, cztery krótkie uwagi metodologiczne o charakterze ogólnym. Uwagi te dotyczą generalnie definicji w naukach społecznych, lecz w tym miejscu wspominamy o nich w kontekście definicji narodu i mniejszości narodowych.

Pierwsza uwaga związana jest ze sposobem tworzenia definicji i ich zastosowaniem do świata społecznego. Konstruując definicję jakiegokolwiek bytu społecznego, zwykle bierzemy pod uwagę cechy realnie istniejących obiektów - w tym wypadku narodów lub mniejszości narodowych - a następnie tak

1

Dla ścisłości trzeba zaznaczyć, że w żadnym dokumencie prawa międzynarodowego mówiącym o samostanowieniu narodów (Karta Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku) nie używa się słowa nations, lecz people. Użycie tego ostatniego interpretuje się jako sformułowanie bardziej ogólne, dotyczące różnych zbiorowości ludzkich, niekoniecznie ukształtowanych narodów. W tekstach polskich przyjęto zasadę tłumaczenia people jako naród.