27568 P1020944 (2)

Jerertty Rifkin

Koniec prąci/

systemu produkcji przemysłowej, które przyśpieszyły ogólnoświatowy kryzys gospodarczy, nadal nękały gospodarkę światową. Dopiero druga wojna światowa uratowała amerykańską gospodarkę. W rok po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny, wydatki rządów* wzrosły z 16,9 miliarda dolarów do ponad 51,9 miliarda. W 1943 | federalne wydatki wojenne wyniosły ponad 81,1 miliarda dolarów Bezrobocie spadło o połowę w roku 1942 i jeszcze raz o połowy w roku następnym⁵¹.

Powojenny świat

Po zakończeniu wojny z Japonią gospodarka wojenna nadal rozwijała się w postaci ogromnego kompleksu wojskowo-przemy. słowego i labiryntu finansowanych przez Pentagon przedsięwzięć, które zdominowały gospodarkę amerykańską. Pod koniec lat 80. w ramach projektów Pentagonu pracowało ponad 20 tysięcy wielkich korporacji, stałych zleceniobiorców resortu obrony oraz 100 tysięcy mniejszych podwykonawców⁵⁴. Za kadencji prezydentów Reagana i Busha udział sektora wojskowego w całkowitej konsumpcji wynosi ponad 10%. Kompleks wojskowo-przemysłowy „spuchł" do takich monstrualnych rozmiarów, że gdyby był oddzielnym państwem znalazłby się na 13. miejscu w świecie. W latach 80. Stany Zjednoczona wydały na cele militarne ponad 2,3 biliona dolarów. Prawie 46 do. larów z każdych 100 dolarów nowych inwestycji zasilało gospodarlę wojskową⁵⁵.

Mimo pomocy ugruntowanego kompleksu wojskowo-przemysło wego, powojenne ożywienie gospodarcze było zagrożone wskutel bezrobocia technologicznego, które pojawiło się w latach 50. i i po kolejnych przełomach automatyzacji. Nowe produkty - zwłaszca telewizja i elektronika użytku domowego - trochę zamortyzowali

i Anti-Depression Emomics, „The Atlantic Monthly" 4/1993 s. 102.

⁵⁴    Michael Renner, National Security: The Economic and Emironmental Dimensm s. 8. Worldwatch Paper Nr 89 Washington, D.C.: Worldwatch Institute, 1989 s. i

⁵⁵    No Business Lite War Business, „Defense Monitor" 3/1987 s. 1; U.S. Office d Management and Budget, Budget of the U.S. Gmiemment, Fiscal Year 1988, Table 3-2 Washington, D.C.: OMB, 1989; Looting the Means of Production, „Ploughshares" 11--12/1982.

siłę uderzenia i dały zatrudnienie robotnikom zwolnionym przez maszyny w innych gałęziach przemysłu. Sektor usług również bardzo się rozwinął, częściowo wypełniając próżnię pozostawioną przez miliony kobiet, które poszły do pracy zarobkowej. Wydatki rządowe nadal przysparzały miejsc pracy łagodząc skutki bezrobocia technologicznego. W 1929 r. wydatki rządowe stanowiły tylko 12% produktu narodowego brutto, natomiast w 1975 r. ponad 33,2%⁵⁴.

Ustawa o autostradach z lat 50., najdroższy w historii program robót publicznych, zaowocowała powstaniem nowej kultury podróżowania i życia na przedmieściu oraz dała nowe możliwości zatrudnienia we wszystkich regionach państwa. Programy reform społecznych lat 60. pod hasłem „wielkiego społeczeństwa" dały zatrudnienie wielu biednym ludziom, znowu łagodząc ujemny wpływ wzrostu produktywności i bezrobocia technologicznego. Zimna wojna oraz wojna w Wietnamie doprowadziły do jeszcze większego pompowania rządowych dolarów do firm pracujących dla departamentu obrony, zapewniając rozwój gospodarki i zatrudnienie ludzi, którzy w przeciwnym razie nie mieliby pracy. Wreszcie w połowie lat 70. ponad 19% ogółu zatrudnionych w Stanach Zjednoczonych pracowało w sektorze publicznym, a rząd amerykański był największym pracodawcą w kraju⁵⁷.

Nowe realia

Nowe ekonomiczne realia nadchodzącego stulecia sprawiają, że znów ani wolny rynek, ani sektor publiczny nie będą w stanie uratować gospodarki przed wzrostem bezrobocia technologicznego i spadkiem popytu konsumpcyjnego. W ciągu następnych lat technologie informatyczne i telekomunikacyjne grożą dziesiątkom milionów ludzi utratą zatrudnienia i stałym spadkiem liczby miejsc pracy w wielu gałęziach przemysłu i kategoriach zawodowych. Optymiści twierdzą, że nowe produkty i usługi rewolucji technologicznej wygenerują nowe zatrudnienie oraz przypominają, że również na początku XX w. automobil wyparł z użytku pojazdy konne, ale

⁵⁶ Gar Alperovitz, The Clintonomics Trap, „The Progressive" 18.06.1993 s. 20.

| U.S. Department of Labor, Bureau of Labor Statistics, Labstat Series Report, Current Employment Statistics Suwey, 1975.

52

53