2str

52 2. PODSTAWOWE KATEGORIE POLITOLOGICZNE

okolicznościami, to będzie on procesem politycznym, gdy przynajmniej jednym z podmiotów takich zdarzeń będzie podmiot polityczny.¹

Przystępując do rozważań nad procesem politycznym należy -zdaniem A. Antoszewskiego - mieć na względzie następujące okoliczności:

1) Proces polityczny, podobnie jak każdy proces społeczny, musi być rozpatrywany jako ciąg zdarzeń obiektywnie ze sobą powiązanych. Oznacza to, iż nie jest on jedynie rodzajem konstrukcji analitycznej, tworzonej przez badacza. Jego ramy wyznacza bowiem określona prawidłowość, która uwarunkowuje cel działania.

2) Analiza procesów politycznych obejmuje nie tylko określenie ich stanów początkowych i końcowych, lecz także (i przede wszystkim) rekonstrukcję stanów pośrednich, co pozwala na wyjaśnienie treści i kierunków obserwowanych przekształceń.

3) Analiza procesów politycznych powinna pomóc w uzyskaniu odpowiedzi na pytania, w jaki sposób (tzn. za pomocą jakich procedur) i w jakim zakresie ulega przekształceniom dany system polityczny.²

Pełne określenie procesu politycznego jest zadaniem trudnym.³ W literaturze przedmiotu jest on bowiem określany wielorako, przy czym podchodząc do tego problemu w sposób kompleksowy wskażemy na trzy następujące ujęcia w definiowaniu procesu politycznego:

1) ujęcie ewolucyjne;

2) ujęcie systemowe;

3) ujęcie instytucjonalne.

Autorzy, którzy ujmują proces polityczny w sposób ewolucyjny, wskazują zazwyczaj na to, że jest to zespół zjawisk przyczynowo-skutkowych tego samego typu, zachodzących w następujących po sobie stadiach rozwojowych.⁴ Określając to inaczej, możemy stwierdzić, iż procesem jest zespół pokrewnych zjawisk politycznych, wiążących się ze sobą w jeden ciąg czasowy, mający jakąś przyczynę i kończący się skutkiem (przyczyną i skutkiem są fakty polityczne, będące jeszcze jedną z kategorii politologicznych), a zmieniający nie tylko strukturę polityczną, lecz i warunkujący funkcję nowej struktury.

Ujęcie systemowe procesu politycznego preferują zwłaszcza politolodzy amerykańscy. Według nich, jest to układ interakcji zachodzących pomiędzy składnikami systemu oraz wzajemna modyfikacja pewnych koncepcji poprzez proces sprzężenia zwrotnego i porozumiewania się.⁵(Ryc. 5)

Otoczenie systemu

Ryc. 5. Ujęcie systemowe procesu politycznego

Por. Nauka o polityce, (red.) A Bodnar..., s. 166.

Por. A Antoszewski: Proces polityczny, [w:] Kategorie analizy politologicznej, (red.) A W. Jabłoński iL. Sobkowiak, Wyd. UWr, Wrocław 1991, ss. 162-163.

Przykładowo W. Harrison („Połitical Studies”, 6(1958), ss. 234-252) wskazał na trzy' główne sposoby pojmowania znaczenia tego terminu; jego zdaniem: 1. termin ten odzwierciedla sposób mówienia o polityce między' tymi, którzy w znacznej mierze zaabsorbowani są ruchem i przemianą w' polityce, jako jej głównymi znaczącymi czynnikami; 2. jest to część szerszego pojęcia, według którego „stale pojawiające się modele zmian muszą być powszechnie obecne w polityce, ponieważ polityka musi być zarządzana przez procesy prawne”; 3. ten termin można powiązać z pojęciem „procedury'”, zwanej również „procesem legislacyjnym” lub „procesem wyznaczającym”. Dotyczy to złożonego współoddziaływania między procedurami władczymi, indywidualnymi statutami oraz kompetencjami, a także wewnętrznych i zewnętrznych kontaktów między różnymi rodzajami grup społecznych.

' Por. A B o d n a r: Co to jest polityka? KAW, Warszawa 1978, s. 23; J. Indraszkie-w i c z: Przedmiot i podstawowe pojęcia nauk politycznych, [w:] Podstawy nauk politycznych, (red.) E. Cziomer, Wyd. Ak. Ekon., Kraków 1979, s. 29; Podstawy nauk politycznych, (red.) Ż. Kaczmarek, Wyd. Polit. Warszawskiej. Warszawa 1979, s. 23; H. P r z y b yl-s k i: Podstawowe zagadnienia..., s. 20; Z. B. W i k t o r: Podstawowe kategorie nauki o polityce, [w:] Podstawy nauk politycznych, (red.) M. Orzechowski, Wyd. Uwr, Wrocław' 1975, Ł I, ss. 46-47; J. Żuławiński: Proces polityczny, [w:] Podstawowe kategorie teorii polityki, (red.) J. Mielecki, Wyd. AR, Wrocław' 1979, s. 18.

Por. K. B o u 1 d i n g: The Image, University of Michigan Press, Ann Arbor 1956, s. 73; Robert s: A Dictionary..., s. 176 oraz O. Cetwiński: Zjawisko polityczne i proces polityczny. [w:l Metodologiczne i teoretyczne problemy nauk politycznych, (red.) K. Opałek, PWN, Warszawa 1975, s. 74.