30359 ScanImage036 (2)

76

wykorzystanie warunków środowiska naturalnego. Uprawiano więc tylko zboża, których aklimatyzacja zapewniała stosunkowo dobre urodzaje, dowano tylko te zwierzęta, które były odporne na mróz i marną pa$*_; w odmianach może mniej wydajnych, ale za to wymagających mniejszym zabiegów i starań. Nie prowadzono upraw i hodowli tam, gdzie majm_; ziemia lub brak łąk nie zapewniały efektów. W sumie można stwierdzić, j poziom rozwoju gospodarczego Finów Zachodnich w VI-VIII w. odpowia dał ówczesnej średniej europejskiej, a w strefie nadmorskiej mógł być wyższy dorównujący normom skandynawskim.

II.4. WYTWÓRCZOŚĆ RZEMIEŚLNICZA ORAZ WYMIANA HANDLOWA

W VI-VIII w. łączność między poszczególnymi wspólnotami osadniczym! Finów Zachodnich nic mogła być rozwinięta ze względu na ogromne przestrzc nie leśne i stosunkowo niewielkie zaludnienie. Brak stałych kontaktów z szero kim światem, wolniejsza droga przepływu informacji o now^rych osiągnięciach technologicznych, wpływały stymulująco na procesy przemian w wytwórczość rzemieślniczej, sprzyjając przechowywaniu tradycji i czerpaniu z niej bodźców do własnej inwencji twórczej. Specyfika geo-demograficzna Północy nic sprzyjała specjalizacji zajęć wytwórczych, skazywała ludzi na maksymalna samodzielność w nabywaniu nowych umiejętności łagodzących warunki życia Surowców do wyrobu różnych przedmiotów mieli Finowie Zachodni na własne ziemi w nadmiarze i coraz lepiej potrafili je wykorzystać.

Bogate złoża rud żelaznych w postaci jeziernej, bagiennej i darniowej były znane ludom zachodniofińskim od dawna. Nie jest zupełnie pewne kiedy nauczyli się z nich wysączać żelazo i robić potrzebne narzędzia, broń i ozdc^ by. Wiadomo jedynie, że wśród pochodzących z V-VIII w\ wyrobów żelaznych, znakomita większość wykonana była z miejscowego surow^rca we własnych warsztatach (A. Antein, 1962, s. 354).

Źródła archeologiczne dostarczyły dotąd wiele przykładów miejscowych sposobów wysięku żelaza z rudy. W obrębie wczesnośredniowiecznych osiedli karelskich Kudoma X i XI odkryto kilka prymitywnych urządzec do wysięku żelaza, reprezentujących jeden tylko typ. Były to pojemniki zbudowane z płyt kamiennych o wymiarach 0,45 x 0,7 m w taki sposób, że ścianki boczne, nachylone pod odpowiednim kątem, tworzyły sklepienie z otworem po środku. Miejsca styku płyt były uszczelnione gliną. Wymiary wewnętrzne pojemnika wynosiły 30 x 50 cm, przy w7sokości około 20 cm, cfl dawało pojemność 0,03 m³. Jeden z odkrytych „pieców” uzyskał datę C₁₄-1560±60, inne były znacznie starsze, bo pochodziły z X i XI* (J.A. Savvatiejev, 1984, s. 72). Technologia uzyskiwania surówki żelaza w takich „piecach” była na tyle prymitywna, że jej znajomość wśród mieszkańców tajgowej strefy lasów mogła mieć dużo starszą metrykę.

Inne przykłady palenisk do wytopu żelaza znane są ze Starej Ładogi, osiedli kultury kurhanów wydłużonych i sopek, z terytoriów' osadniczych Liwów, Estończyków' i Finów (£.A. Riabinin, N.V. Ćemych, 1988, s. 76). W warunkach prymitywnego wysięku żelaza, ruda darniowa i błotna miała ten walor, iż przy temperaturze 700°C wydzielała się miękka, plastyczna masa, z której robiono kęsy do późniejszego wyrobu przedmiotów drogą kucia. W drugiej połowie I tysiąclecia kowale zachodnio-fińscy znali technikę odkuwania przedmiotów żelaznych z rozżarzonego surowca, łączenia żelaza i stali, termiczną obróbkę przedmiotów i nawęglanie ich części pracujących. Większość tych technik opanowano najpóźniej w VIII w. (A.K. Antein, 1961, s. 170n), w strefie tajgi południowej były powszechnie stosowane w większych warsztatach kowalskich w XI-XII w. (S.l. Koćkurkina, 1982, s. 77).

Wśród wyrobów kowalskich najbardziej popularne i wytwarzane w ogromnych ilościach były noże żelazne, najczęściej posiadające stalowe ostrza połączone z żelaznym trzpieniem. Strukturę stali posiadały? reguły wszystkie narzędzia, natomiast inne przedmioty, takie jak ostrogi, gwoździe, klamry, szpile i podobne, robiono z bardzo złego gatunkowo żelaza (A.K. Antein, 1961, s. 175).

Już w VI w. Finowie mieszkający w strefie lasów mieszanych wytwarzali przedmioty z żelaza nie tylko na własne potrzeby, lecz przeznaczone również na wymianę z mieszkańcami tajgi. W związku z tym metalurgia żelaza stała się pierwszym rzemiosłem, które wyszło z gospodarstw rodzinnych stając się samodzielną gałęzią wytwórczości o wyspecjalizowanym charakterze. Dotyczyło to przede wszystkim Liwów, Estończyków i Finów, którzy wyroby swoich warsztatów wywozili w głąb tajgi, wymieniając je na skóry i futra. Zdaniem niektórych badaczy stało się to powodem zarzucenia przez Lapończyków własnej wytwórczości metalurgicznej na parę wieków (C. Carpclan, 1982, s. 46).

W VII w. w prowincjach kulturowych kurhanów wydłużonych i sopek istniały już warsztaty kowalskie pracujące na potrzeby okolicznej ludności (E.N. Nosov, 1988, s. 42-43). Jednakże przez wiele pokoleń każdy Fin potrafił uzyskać z miejscowej rudy kęs żelaza i zrobić potrzebne narzędzie czy broń (I.S. Koćkurkina, 1982, s. 34). Sprawny kowal był ogromnie ceniony przez społeczność, w pieśniach opiewano jego zdolności i przedmioty, które wykonał (Kalevala, 1974, rota XIX, s. 274).

Inną, bardzo ważną gałęzią wytwórczości rzemieślniczej, była umiejętność odlewania z brązu i innych metali szlachetnych ozdobnych okuć, biżuterii czy amuletów. Zdarza się, że piece do wytopu żelaza i brązu odkrywane są w tych samych pomieszczeniach (V.M. Gorjunova, 1978, s. 141; E.A. Rjabinin, N.V. Ćemych, 1988, s. 74), co sugeruje, iż wyrobem przedmiotów z metali szlachetnych zajmowali się również kowale. Istnieje także przypuszczenie, że aż do X w., odlewnictwo brązu spoczyw'ało w rękach kobiet fińskich. Do nich też należało przygotowanie kamiennych lub