41922 ScanImage026 (2)

56

JEZIOR

i przestrzenie całkowicie go pozbawione. Zróżnicowany krajobraz środowiska naturalnego był najważniejszym determinantem powstawania skupień osadniczych i zawiązywania sąsiedzkich porozumień organizacji społecznych (plemiennych). Jednym z lepiej rozpoznanych archeologicznie obszarów osadniczych tej prowincji etnokulturowcj jest dorzecze górnej Ługi. Od południa ograniczała go błotnista równina zachodniego pobrzeża jeziora Ilmcń, od zachodu zalesiony wododział Ługi i Pliusy, od północy dolny bieg rzeki Oriedież i obszerna błotnista przestrzeń oddzielająca Płaskowyż Iżor-ski, wreszcie od wschodu - błotnisty i zalesiony wododział Ługi i Wołchowa. Wydzielony w ten sposób mikroregion osadniczy składał się z ukształtowanego przez lodowiec pojezierza, zasobnego w rybne wody jezior i rzek, morenowe gleby i prześwietlone lasy, stwarzające dogodne warunki gospodarki hodowlano-uprawowej (G.S. Lebicdiev, N.I. Płatonova, J.M. Lesman, 1982, s. 45). Odnotowane tu osiedla umocnione sięgają metryką założenia pierwszych wieków naszej ery i wyznaczają wraz z cmentarzyskami kurhanów wydłużonych i okrągłych oraz sopek wspólnoty terytorialne, których jak dotąd wydzielono 25. Skupiska punktów osadniczych tworzyły „gniazda” zamknięte topograficznie bagnami, jeziorami lub masywami leśnymi.

Podobne mikroregiony osadnicze wydzielić można na obszarze między zachodnim brzegiem jeziora Pcjpus i wschodnim Vystrjarv, między wschodnim brzegiem jeziora Pejpus a rzeką Pliusą, po obu stronach jeziora Pihkva, w całym dorzeczu Vielikoj i górnej Dźwiny (H. Moora, A. Moora, 1965, s. 72-85; V.V. Siedov, 1974; E.N. Nosov, 1981, s. 48n). Podstawowy trzon ludności formujących się od VI w. mikroregionów osadniczych stanowili potomkowie twórców kultury ceramiki tekstylnej. U podstaw przekształceń układów osadniczych legły procesy związane ze stabilizacją miejsc zamieszkania ludności przechodzącej od zajęć myśliwsko-rybołówczych do upraw rolnych i hodowli (I.V. Isłanova, 1985, s. 263-268). Analiza źródeł archeologicznych prowadzi jednocześnie do wniosku, że sformowanie się prowincji etnokulturowcj kurhanów wydłużonych i okrągłych w VI-VIII w. było dziełem ludności miejscowej i zapewne zachodniofińskich wychodźców z różnych stron strefy lasów tajgowych i mieszanych. Wskazuje na to obecność wielu różnych elementów kulturowych w najstarszej fazie tworzenia się tej prowincji i zachowanie ich w tradycji lokalnej przy wyraźnym unifikującym charakterze dalszych przemian (M. Schmiedehelm, S. Laul, 1970, s. 154-163).

Na zachodnim krańcu omawianej prowincji kulturowej, mikroregiony osadnicze powstawały niewątpliwie przy udziale wychodźców z morskiego pobrzeża Zatok Ryskiej i Fińskiej. Tu bowiem rejestrowane są cmentarzyska kamienne z grobami grodzonymi, z kamiennymi kurhanami oraz kurhanami wydłużonymi, z reguły późniejszymi. Zróżnicowane są także formy osiedli przy zachowaniu zasady lokowania ich w miejscach naturalnie obronnych (półwyspy i wyspy rzek i jezior, morenowe wzniesienia izolowane od otoczenia). Osiedla składające się z 3 do 5 budynków umacniano wałem ziemnym