30451 Obraz12

I 11 11 11

/.wittut zatartą, jak w następnym wersie /'«///«/ / iirlfuszc.

Kio cię stracił. I)ziś piękność + twą w całej ozdobie

l aki przypadek nazywamy przerzutnią . ś.red n iów.kow ą,_T Zjawisko 111 polegli na. tym, że stały przedział międzywyrazowy, który trzeba w realizacji głosoyM honorować pauzą słabszą (krótszą) od tej, która przypada po wersie, tnie spójny puJ Względem semantyczno-syntaktycznym, a także intonacyjnym, człon, na przykład] piękność + twą, w efekcie czego pojawia się akcent na zaimku: zamiast enklitykl fiięknośćlwą mamy . dwa zestroje akcentowe piękność_} twą.

y yV przypadku stopowego uporządkowania wersu średniówka może przybnij postać cl i e r e.z y, to znaczy padać między stopami metrycznymi:

Po morzach wędrował + był niegdyś Farysem

lub postać cezury, _co oznacza przypadek taki, że średniówka — stały przędziw międzywyrazowy —- pada wewnątrz stopy metrycznej:

Bukiety wiejskie + jak wiadomo -" /-^A/- + ^ ^ “

W przypadku wystąpienia średniówki w wersie tonicznym, średniówka mion padać wyłącznie pomiędzy zestroje akcentowe:

Kobiety bieliznę piorą + w strumieniach i łowią księżyce.

Wprowadzenie średniówki, czyli metrycznego przełamania wersu, zmienia jegd charakterystykę rytmiczną, zatem podając liczony w sylabach rozmiar wersu średniówkowego, należy określić jeszcze jego formułę, czyli miejsce średniówki w wersji Mówimy więc o trzynastozgłoskowcu formuł.y_Z+-6--lub-8 =1- 5-, jedcnasiozgłoskoweu-formuły 5 + 6 lub o formule 5 + n, jeśli część pośredniówkowa wersu ma charaktw heter osy labie zny.

Skala wierszowości tekstu l

v Omówione tutaj elementy językowe wykorzystywane do rytmizacji regularndj tekstu tworzą paradygmat wiersza. Oczywiście w skład tego paradygmatu wchodzi również czynnik warunkujący wierszowy charakter prozodii tekstu, czyli pauza w e r s y f i k a c y j n a. Paradygmat wiersza obejmuje zatem: pauzę wer-H-yfikacyjna. syla.h-ę, akcent, przedział międzywyrazowy (śrcd« mówkę) oraz rym.

Niopini wykorzystania owego paradygmatu wjaklcjd leltNlowej itklimlizm ji Jpt>yduje o poziomic rytmu językowego i gakfflHI upoizuilkowmiiti metrycznego: im isaynników prozodyjnych zaangażowanych mrlryrznlr, czyli im więcej kon-tliim metrycznych, tym poziom rytmu mowy wyższy. Możemy zatem przedstawić: mmi M tekstów wierszowanych, ułożonych w kolejności według stopnia wykorzystania HptlMl M tli.

¹ Najniższy poziom rytmu realizuje się w takich tekstach, które angażują wyląez-Rli' pauzę wersyfikacyjną:

Tajemnica każdego życia

w czarnej skrzynce zamkniętej na zamek cyfrowy, oplecionej korzeniami dębu, leży do sądnego dnia

w lesie pełnym krzyku niestworzonych zwierząt . i klaskania wyładowań atmosferycznych.

(Cz. Miłosz, Skrzynka)

Bardziej rytmiczne są takie teksty, które arbitralność pauzy wersyfikacyjnej Wykazują poprzez regularność pojawiania się jej po takich samych odcink;i< h Mtlidiowych tekstu i poprzez regularność rymu:

W pirwszem słowie tam się modlił,

Boga Oćca swego prosił Za nieprzyjaciółmi- swoimi:

„Odpuść im- gniew, Oćcze miły”.

{Pieśń Sandomitrzanina)

Rytm zorganizowany o stopień wyżej osiąga się przez wykorzystacie średniówki, ■mu i izosylabizmu:

Białe charty na śniegu + kładą smutne pyski    ______—    — — «

węsząc zgubioną gwiazdę. + W zmierzchu idą cienie zbiegłe od swoich ludzi. + Kroki złe i śliskie — •

— stawiam kolumny świątyń + zburzonych. Przestrzenie. .. łagodnie odbarwione 4- szybują czy stoją, kiedy krokami wieki + odmierzam w pokoju.

(K. K. Baczyński, Elegie zimowe Hly.iĄ)

Jeśli obok izosylabizmu, średniówki i rymu wprowadzimy do tekstu jako [ konsekwentną zasadę rytmizacji jeszcze akcent uporządkowany stopowo, rytm języku-? Wy osiągnie wyższy poziom:

W naszej polszczyźnie, + w koniczynie,

Gęsto i piepło + jest od miodu,' ,

' Środkiem-Szumiący 4- Tuwim płynie;¹ Ze swego źródła, + słoworodu.

(K. Wierzyński, Tuwim)

X _ _ X _ ₊ X _ X _

169