30541 P5170256

Wnioski końcowe

Jednym z podstawowym pytań feminizmu końca XX wie- f ku, postawionym także przeze mnie na wstępie tej pracy, jest W pytanie następujące: Czy dekonstrukcja kobiecego podmiotu, tj. wykazanie, że nie możemy konceptualizować kobiet jako grupy — na podstawie ich „naturalnie” esencjalnych i niezmiennych cech (biologicznych i/lub kulturowych) - nie osłabia fundamentów samego feminizmu jako ruchu? Jeśli odrzuci się wspólną dla wszystkich kobiet charakterystykę antropologiczną, a może i społeczną, i kulturową, to co wobec tego pozostanie jako konstytuujące fundament feministycznej polityki? Pojawia się tu prawdziwy dylemat. A wraz z nim - różne też propozycje odpowiedzi.

Elizabeth Spelman rozważa możliwe strategie politycznych organizacji skupiających się wokół wielości rodzajów - o ile rodzaj byłby rozumiany jako relacjonalny, a nie esencjali-styczny¹; Diana Fuss mówi o politycznym ruchu jako o płynnej konstrukcji koalicji tworzonych wokół tymczasowych interesów²; Linda Nicholson proponuje wykorzystanie koncepcji Wittgensteina „rodzinnych pokrewieństw” w miejsce tożsamo-

_ści rodzajowej³; Seyła Benhabib oferuje pojęcie społeczności _czy wspólnoty tworzonej na podstawie wspólnych uzgodnień, konwersacji, dyskursywnej i interaktywnej racjonalności⁴; Iris

Young rozważa zastosowanie koncepcji „serialnej kolektywności” J.P. Sartre’a do pojęcia rodzaju [gender as seriali-ty]⁵; Dianę Elam mówi o „nie-uposadowionej solidarności”⁶; Rita Felski sugeruje „hybrydową tożsamość”⁷.

A jak ta kwestia jest rozwiązywana przez „feministki ciała”, feministki korporalne? Kto/co stoi ich zdaniem w centrum feministycznej polityki?

Koncepcje podmiotowości (kobiet) rozważane przez korpo-ralny feminizm (sytuujący się w bardzo szeroko rozumianej tradycji postmodernizmu), choć nader zróżnicowane, co ma związek z odmiennymi kombinacjami wielu filozoficznych orientacji: neomarksistowskiej, fenomenologicznej, psychoanalitycznej, czy poststrukturalistycznej, i choć w różnym stopniu podważające rozróżnienia materia/forma, natura/kultura, cia-ło/umysł, płeć/rodzaj, to jednak ogólnie rzecz biorąc przedstawiają wizerunek podobny. Kreślony tu kobiecy „nowy podmiot” to cielesny (materialny) podmiot w procesie stawania się, formowany z aktywnego, intelligibilnego ciała [flesh], a nie wyłaniany z podświadomości mężczyzny, jako niepełność, czy brak. Ma to być podmiot płynny, a nie substancyjnie ustalony raz na zawsze, nie esencjalny, nie rozszczepiony na ciało i ducha na modłę kartezjańską. Nie „poza czasem”, ale historycznie i kulturowo usytuowany (dyskursywnie ograniczony), rodzajowo specyficzny, szeroko otwarty na zmiany i zdolny do oporu przeciw opresyjnym dyskursom (w zakreślonych grani-

1

   JE. Spelman, Inessential Woman. Problems of Exclusion in Feminist Thought, Boston 1988.

2

   D. Fuss. Essentially Speaking: Feminism, Naturę and Difference, New York and London 1989.

3

   L.J. Nicholson (red.), Feminism/Postmodemism, London 1990.

4

   S. Benhabib, Situating the Self: Gender, Community and Postmodem-ism in Contemporary Ethics, New York 1992.

5

   I.M. Young, Gender as Seriality: Thinking about Women as a Social Collective, „Signs”, 1994, vol. 19, no. 3.

6

   D. Elam, Feminism and Deconstruction. Ms en Abyme, New York 1994.

7

   R. Felski, The Dom ofDifference, „Signs”, 1997, vol. 23, no. 1, s. 1-23.