301

30 Częft 1. POJĘCIA 1 KATEGORIE

30 Częft 1. POJĘCIA 1 KATEGORIE

Czas

Rysunek 1.3. Funkcja skokowa lub zmiana jakościowa: (a) tendencja rosnąca (postęp); (b) tendencja malejąca (regres)

cykliczny lub jako zamknięte kolo. Pomyślmy na przykład o typowym dniu pracy sekretarki, pracownika sezonowego na farmie, czy też (w dłuższej perspektywie czasowej) o ustalonym porządku pracy naukowca zaczynającego pisać swoją kolejną książkę. W skuli makro według tego wzorca przebiegają często cykle ekonomiczne: wzrostu i recesji, boomu i stagnacji, „rynków byków” i „rynków niedźwiedzi”. Graficzna reprezentacja tego procesu będzie przypominała sinusoidę, jak na rysunku 1.4.

Faza rozwoju

Rysunek 1.4. Proces cykliczny: (a) regularny (równe fazy); (b) przyspieszający (coraz krótsze fazy); (c) zwalniający (coraz dłuższe fazy)

Kiedy w ramach jednego procesu obserwujemy podobieństwo na różnych poziomach złożoności, mówimy, że przybiera on kształt spirali, inaczci mówiąc, jest cyklem ótwmtyin. Przykładem niech będzie droga studenta przez kolejne szczeble edukacji szkolnej czy uniwersyteckiej, z naborem, semestrami, przerwami świątecznymi, egzaminami; za każdym razem jednak na wyższym szczeblu edukacji. W innej skali dostrzegamy cykle ekonomiczne na tle generalnej tendencji wzrostu (przysłowiowe dwa kroki do przodu, jeden do tylu). W najszerszym horyzoncie czasowym obserwujemy tendencję, którą Arnold Toyn bee przypisuje całej ludzkiej historii: stopniowe bogacenie się religii i, ogólnie rzecz biorąc, życia duchowego ludzkości, poprzez liczne cykle kryzysów i odnowy, rozkwitu i uwiądu (Toynbce, 1934: 61). Z kolei w wizji Karola Marksa mamy postępującą emancypację ludzkości poprzez „padół lez", poprzez kolejne cykle narastającego wyzysku, alienacji i ubóstwa, przezwyciężane ostatecznie przez rewolucje (Marks, Engels, 1946). Jeżeli poziom osiągany po każdym cyklu jest wyższy, jak to miało miejśce w'naszych przykładach, może-