301

30 CV}ić I. POJĘCIA I KATEGORIE

Faza rozwoju

Rysunek 1.3. Funkcja skokowa lub zmiana jakościowa: (a) tendencja rosnąca (postęp); (b) tendencja malejąca (regres)

cykliczny lub jako zamknięte kolo. Pomyślmy na przykład o typowym dniu pracy sekretarki, pracownika sezonowego na farmie, czy też (w dłuższej perspektywie czasowej) o ustalonym porządku pracy naukowca zaczynającego pisać swoją kolejną książkę. W skali makro według tego wzorca przebiegają często cykle ekonomiczne: wzrostu i recesji, boomu i stagnacji, „rynków byków” i „rynków niedźwiedzi”. Graficzna reprezentacja tego procesu będzie przypominała sinusoidę, jak na rysunku 1.4.

Faza rozwoju

Rysunek 1.4. Proces cykliczny: (a) regularny (równe fazy); (b) przyspieszający (coraz krótsze fazy); (c) zwalniający (coraz dłuższe fazy)

Kiedy w ramach jednego procesu obserwujemy podobieństwo na różnych poziomach złożoności, mówimy, że przybiera on kształt spirali, inaczej mówjąc. icst cyldeni dtwtnivni. Przykładem mech będzie droga studenta przez kolejne szczeble edukacji^_szkolncj czy uniwersyteckiej, z naborem, semestrami, przerwami świątecznymi, egzaminami; za każdym razem jednak na wyższym szczeblu edukacji. W innej skali dostrzegamy cykle ekonomiczne na tle generalnej tendencji wzrostu (przysłowiowe dwa kroki do przodu, jeden do tylu). W najszerszym horyzoncie czasowym obserwujemy tendencję, którą Arnold Toyn-bee przypisuje całej ludzkiej historii: stopniowe bogacenie się religii i, ogólnie rzecz biorąc, życia duchowego ludzkości, poprzez liczne cykle kryzysów i odnowy, rozkwitu i uwiądu (Toynbce, 1934: 61). Z kolei w wizji Karola Marksa mamy postępującą emancypację ludzkości poprzez „padół lez", poprzez kolejne cykle narastającego wyzysku, alienacji i ubóstwa, przezwyciężane ostatecznie przez rewolucje (Marks, Engels, 1946). Jeżeli poziom osiągany po każdym cyklu jest wyższy, jak to miało miejsce w'naszych przykładach, może-