323

32

Część I. POJĘCIA l KATEGORIE

my mówić o cyklu rozwojowym (a nawet postępowym). Z drugiej strony, jeżeli poziom f osiągany po każdym nawrocie jest niższy (według przyjętej skali), będziemy taki proces nazywali cyklem regresywnym, co pokazuje rysunek 1.5.

Faza rozwoju

Rysunek 1.5. Proces spiralny: (a) tendencja rosnąca (postęp); (b) tendencja malejąca (regres)

Szczególny przypadek, kiedy upływ czasu nie zbiega się z żadnymi zmianami stanu _: systemu, nazywamy stagnacją (rysunek 1.6.).

Inny wyjątkowy przypadek, gdy zmiany nie układają się w żaden rozpoznawalny wzór, nazywamy procesem losowym (rysunek 1.7.).

Skutki procesu społecznego

Drugi ważny czynnik i jednocześnie kolejne kryterium naszej typologii dotyczy skutków procesu społecznego. Niektóre procesy prowadzą do powstania zupełnie nowych warunków, stanów społeczeństwa, struktur społecznych ctc. Mają prawdziwie twórczy charakter, prowadząc do powstania zasadniczej innowacji. Wszystkie (ego typu procesy można określić mianem „morfogenezy” (Buckley, L967: 58-66). Przykładów nie brakuje: mobilizacja ruchu społecznego; powstawanie nowych grup, stowarzyszeń, organizacji, partii; zakładanie nowych miast; uchwalenie konstytucji nowego państwa; rozprzestrzenianie się nowej mody lub stylu życia; udoskonalanie wynalazku technicznego ze wszystkimi tego długofalowymi konsekwencjami. Procesy morfogenetyczne można odnaleźć u źródeł wszystkich cywilizacyjnych, technologicznych, kulturowych i społecznych osiągnięć ludzkości, od dawnych społeczeństw prymitywnych aż do nowoczesnej fazy industrialnej.

(b)

s -

Faza rozwoju

s

2

(a)

Czas

Rysunek 1.6. Stagnacja: (a) na wyższym poziomie; (b) na niższym poziomie

Faza rozwoju

Czas

Rysunek 1.7. Proces losowy