31991 Kompendium Wiedzy geografii95

skiej Rosji. Istnieje zatem /.wiązek między izolacją Żydów w Rosji a powstaniem zarówno antysemityzmu jak i syjonizmu, niezależnie od tego. że samo sformułowanie tych koncepcji należy bardziej przypisać określonym środowiskom Europy Zachodniej. (Patrz hasła: Nacjonalizm. Diaspora, Asymilacja społeczna, Getto, Antysemityzm. Ksenofobia. Rasizm, Szowinizm).

SZOWINIZM

Oznacza postawę i ideologię, która wyraża bezkrytyczny stosunek określonej społeczności regionalnej lub lokalnej (np. miasta) do własnego narodu i państwa. Termin ten pochodzi od nazwiska fikcyjnego francuskiego żołnierza N. Chuuvina. który cechował się podczas wojen bezgranicznym oddaniem i uwielbieniem dla cesarza Napoleona 1 (Chauvin był bohaterem jednej z francuskich komedii). Szowinizm stanowi krańcową postać nacjonaliztnu. Dla szowinistów „inny” nic oznacza jedynie „mniej wartościowy” — ale wręcz wrogi.

Szowinizm może być demonstrowany w różnych sytuacjach — np. podczas spektakli, na stadionach, w innych miejscach publicznych. Przejawia się na dwóch poz.iomach: jako szowinizm konkretny narodowy (lokalny) i szowinizm globalny; bardzo często u tych samych osób obie postacie występują równocześnie.

Przykładem globalnego i pogardliwego szowinizmu kulturowego jest stwierdzenie Gobineau: „Ci. którzy nie czują się Francuzami, gdziekolwiek znajdują się na święcie, są cudzoziemcami” (Brunet R., 1993).

Szowinizm — to agresywny nacjonalizm i przeciwieństwo patriotyzmu. Szowinizm i rasizm wzajemnie się dopełniają i podsycają poziom ludzkiej agresji. W sferze politycznej szowinizm prowadzi do braku tolerancji, dyskryminacji, nienawiści i wyzysku innych narodów. (Patrz hasła: Ksenofobia. Nacjonalizm. Rasizm).

TERYTORIALNE

SAMOOKREŚLENIE

To prawo ludności do podjęcia decyzji w sprawach oddzielenia, przyłączenia oraz zachowania dotychczasowego statusu danego terytorium — przyczyną tych decyzji może być nacjonalizm lub separatyzm.

Grupy etniczne, żyjące w skupieniu, walczą o niezależność w różnym stopniu — np. o terytorialne samookreślenic, które nie jest równoznaczne z oddzieleniem się od państwa (np. Katalończycy w Hiszpanii, Indianie północnoamerykańscy, Maorysi w Nowej Zelandii).

Prawo do samookreślenia jest zagwarantowane w Karcie ONZ: „wszyscy ludzie mają prawo do samookreślenia i na mocy tego prawa mogą swobodnie określać swój status polityczny i swobodnie rozwijać się w sensie ekonomicznym, społecznym i kulturowym".

Samookreślenic terytorialne z definicji zakłada czynną rolę samorządu terytorialnego w organizacji państwa. (Patrz hasła: Separatyzm. Federalizni).

TERYTORIUM PAŃSTWOWE

Podstawowym elementem państwa jest jego terytorium (do którego państwo ma suwerenne prawo), stanowiące przestrzeń egzystencji i możliwości rozwojowych dla zajmującego je społeczeństwa.

Terytorium państwowe obejmuje:

—    powierzchnię ziemi w granicach państwa, razem z. wodami wewnętrznymi i położonym pod nimi wnętrzem ziemi.

—    wody przybrzeżne oraz terytorialne wraz z wchodzącymi w ich skład głębinami morskimi,

—    przestrzeń powietrzną (lądowej oraz morskiej części terytorium).

Prawo międzynarodowe i Karta ONZ uznają nienaruszalność granic suwerennych państw. Wielkość terytorium pań-