31996 SAM31

febkj po*j*ł ugmWana w XXIXXI wiek u Główno kierunki, fakty, ludzie, wytUr^

Otoczenie międzynarodowe Polski - Jesień narodów" (Jesień ludów”) i upadek ZSRR

Wydarzenia w Europie Środkowo-Wschodniej w 1989 r. zapocząifc, mły upadek tadu jałtańsko-poczdamskiego (demontaż bloku wschodniego, nawiązanie Układu Warszawskiego i RWPG) oraz schyłek konfliktu Wschód-Zachód. Proces rozpadu rządów komunistycznych w tym regionie, którego nasDenie przypadło na jesień 1989 r. (choć trwał w zasadzie do 1991 r.), spowodował przełamanie monopolu partii komunistycznych na sprawowanie władzy w krajach bloku radzieckiej! Jego następstwem stały się transformacje systemowe na tym obszarze. Jednak źródeł procesu należy szukać na początku lat osiemdziesiątych: w narodzinach „Solidarności” w Polsce, powstaniu ruchów opozycyj. Dych w innych krajach, w pierwszych próbach reform w krajach socja-fetycznych om w „Pierestrojce” w ZSRR.

Plwestrojka (nepecnipoHKa - przebudowa) - potoczna nazwa procesu pmtotałrrtt systemu komunistycznego w ZSRR w latach M5-I991 FfeRSlrojka wraz z hasłami głasnosti (ros. Jawność)

• usterienia (przyspieszenia) stanowiły symbol nowego kursu poi-tycznego Komunistyczne) Paitn Związku Radzieckiego (KPZR), zapoczątkowanego przez Michaiła Gorbaczowa, po objęciu przez niego w 1985 r. stanowiska sekretarza generalnego Komitetu Centralnego KPZR oraz ekonomisty Aleksandra li lakowtewa

przystąpiło do reform, stały, się Węgry, które już w latach sześćdzie-ńątych, jako jedyny knj Europy Środkowo-Wschodnią, zaczęły wpro-wadać referaty gospodarcze. Niestety, w latach osiemdziesiątych efektywność (Mpedarki aczgła maleć i pogorszyły się warunki żyda.«

■ IM

sprzyjało rozwojowi opozycji. Jesionią 1987 r. powstało Węgierskie Forum Demokratyczne (MDK), a rok później Związek Wolnych Demokratów (SzDSz). W maju 1988 r. ze stanowiska sekretarza generalnego Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (Magyar Ssodaksta Munkaspart - MSzM) ustąpił Janos Kidir. a jego miejsce zajął bardziej liberalny Karoly Gros. Wkrótce zaczęły powstawać partie opozycyjne, a rządząca MSzM przemianowała się na Węgierską Partię Socjalistyczną (Magyar Szocialista Part — MSzP). Dnia 18 października 1989 r. wprowadzono zasadnicze poprawki do węgierskiej konstytucji, a na podstawie porozumienia z opozycją uzgodniono przeprowadzenie wolnych wyborów do parlamentu. Odbyły się one w marcu 1990 r. i zakończyły zwycięstwem opozycyjnych: MDF (34,8% mandatów) i SzDSz (22,1% mandatów), a MSzP zdobyła zaledwie 8,6%. Prezydentem Węgier został Arpad Goncz.

Na przełomie 1988 i 1989 r. wielu Niemcom z NRD udało się zbiec przez granicę węgierską i austriacką oraz za pośrednictwem za-chodmoniemieckich placówek dyplomatycznych w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej i przedostać do RFN. Gdy w październiku 1989 r. rządzący w NRD Erich Honecker podjął próby udaremnienia tego procederu, doszło do masowych protestów i demonstracji antyrządowych. Wizytujący ten kraj Gorbaczow nie tylko nalegał na szybkie wprowadzenie niezbędnych reform, ale dal do zrozumienia, że stacjonujące tam wojska radzieckie nie zostaną wykorzystane do zaprowadzenia porządku. We wrześniu 1989 r. ukształtowało się wscbodnioniemieckię opozycyjne „Nowe Forum", które zainicjowało kolejną falę protestów. W tej sytuacji 18 października Erich Honecker ustąpił ae stanowiska szefa partii komunistycznej (Sozialistische Ein-heitspartei Deutschlands - SED), a jego następcą został Egon Krem. W listopadzie 1989 r., pod naciskiem niemalże milionowej demonstracji w Berlinie, rząd i nowe kierownictwo partii podało się do dymisji, jednocześnie Krenz 9 listopada podjął decyzję o otwarciu granicy z Berlinem Zachodnim i RFN, co rozpoczęło demontaż muru berbńsłoe-

155 ■