32192 img913 (2)

136 Aspekty mitu

w trakcie procesu zrywania z zachodnim prowincjona-lizmem kulturowym, który dopatrywał się początku historii w Egipcie, literatury w Homerze, a fdozofii w Talesie. Co więcej, to właśnie historiograficzna anamnesis umożliwia nam również, zejście w głąb samych siebie. Jeśli potrafimy zrozumieć żyjącego obecnie aborygena lub jego odpowiednika, czyli paleolitycznego myśliwego, możemy wtedy także „obudzić” w głębi nas samych uwarunkowania życiowe i wynikające z nich zachowania ludzkości prehistorycznej. Nie jest to poznawanie „z zewnątrz”, tak jak w wypadku zapamiętywania nazwy stolicy jakiegoś państwa albo daty upadku Konstantynopola. Prawdziwa historiograficzna anamnesis daje znać o sobie poprzez odkrycie współzależności, jaka łączy nas z ludami odległymi w czasie i przestrzeni. Mamy tu do czynienia z prawdziwym odzyskiwaniem przeszłości, nawet tej „zaczątkowej”, którą odsłaniają nam prace wykopaliskowe czy badania etnologiczne. W tym ostatnim przypadku napotykamy „formy życia”, zachowania i archetypy kultury, to znaczy, jednym słowem, na struktury egzystencji archaicznej.

Na przestrzeni tysiącleci człowiek wypracowywał w rytuałach i myśleniu mitycznym analogie między makro- i mikro-kosmosem. Była to jedna z możliwości „otwarcia się” na Świat, a tym samym uczestniczenia w „sakralności” Kosmosu. Ale od epoki renesansu, a zatem od czasu, gdy okazało się, że Wszechświat jest nieskończony, obcy jest nam już ów kosmiczny wymiar, jaki zgodnie z rytuałami człowiek nadawał swojej egzystencji. Wysiłek „otwarcia się” na Świat poprzez przyjęcie nowego wymiaru gdzieś w głębinach czasu okazuje się zatem czymś całkowicie naturalnym dla człowieka przytłoczonego przez Czas i opętanego własną historycznością. Zupełnie nieświadomie broni się on przed presją Historii współczesnej poprzez historiograficzną anamnesis, która otwiera przed nim nieograniczone perspektywy, podczas gdy — że odwołam się do przykładu Hegla — ograniczamy się do „obcowania z Duchem Absolutnym” poprzez codzienną lekturę gazety.

Nic jest to oczywiście wielkie odkrycie: od czasów starożytnych człowiek w ten sposób szukał pociechy po okropnościach Historii, żc oddawał się lekturze kronikarzy czasów minionych. W wypadku człowieka współczesnego mamy jednak do czynienia z czymś więcej: dzięki szerokim horyzontom hi-storiograficznym zdarza mu się napotkać na drodze anamnesis kultury, które mimo „sabotowania Historii” były niezwykle twórcze. Jaka będzie reakcja żyjącego współcześnie człowieka Zachodu, gdy dowie się, że na przykład w Indiach, mimo że kraj ten był podbity, a potem okupowany przez. Aleksandra Wielkiego, mimo iż podbój ten miał wpływ na późniejszą historię tego kraju, mimo wszystko nie pamięta się już imienia wielkiego zdobywcy? Tak jak i inne kultury tradycyjne, Indie interesują się pierwowzorami i wydarzeniami paradygmatycz-nymi, ale nie tym, co subiektywne i jednostkowe.

To dopiero początek historiograficznej anamnesis. Trzeba poczekać jeszcze co najmniej kilka pokoleń, aby możliwa była ocena jej kulturowego oddźwięku. Już teraz można by jednak powiedzieć, że to właśnie anamnesis przedłuża — chociaż na innej płaszczyźnie — religijne wartościowanie pamięci i wspomnienia. Bo mimo że nie chodzi tu już ani o mity, ani o praktyki religijne, to jednak odnaleźć można następujący element wspólny: znaczenie, jakie posiada dokładne i pełne przypomnienie przeszłości. W społecznościach tradycyjnych jest to przypomnienie wydarzeń mitycznych, a we współczesnej kulturze zachodniej przypomnienie wszystkiego, co wydarzyło się w Czasach historycznych. Różnica jest na tyle wyraźna, że nic trzeba jej wyjaśniać, a jednak oba wspomniane rodzaje anamnesis historiograficznej wyprowadzają człowieka poza jego „moment historyczny”. Okazuje się bowiem, że i prawdziwa anamnesis historiograficzna prowadzi ku Czasom pierwotnym, Czasom, w których ludzie tworzyli swe kulturowe zachowania, wierząc jednocześnie, że zostały im one objawione przez Istoty Nadnaturalne.