32317 IMGh76 (10)

Sprawa ostatnia dotyczy kategorii czasu, z jakimi musi liczyć się konstruktor programu. W programie przewiduje on pewien czas na dany obiekt poznania (temat) lub na dane czynności nauczyciela i uczniów. Tę kategorię nazywa się czasem planowanym i tylko on podlega władzy konstruktora, chyba że sporządza program do własnego użytku, wtedy bowiem będzie miał wpływ i na inne kategorie czasu.

Krótszy od czasu planowanego jest czas przydzielony, który nauczyciel i/lub uczniowie mają do dyspozycji na pracę nad danym tematem lub na daną czynność. Każdą lekcję coś zakłóca, niektóre lekcje bywają odwoływane itp.

Jeszcze krótszy jest czas zajęty, który uczeń spędza wykonując prace bezpośrednio związane z poznawaniem danego obiektu. Ale nie chodzi przecież o to, żeby uczeń poznawał dany obiekt, ale żeby go poznał. Najkrótszy okazuje się właśnie czas wykorzystany, w czasie którego uczeń pracował z powodzeniem nad nauczeniem się wiadomości o obiekcie poznania.

Mówimy teraz o pułapce, której uniknąć musi konstruktor, gospodarując zasobami czasu, pułapce utożsamienia wszystkich powyższych kategorii z czasem planowanym i uznania, że skoro opanowanie jakiegoś elementu programu wymaga od ucznia jednej godziny lekcyjnej pracy, to trzeba na dany temat przewidzieć właśnie godzinę.

Niestety, nie ma żadnych danych, z których wynikałoby, o ile większy od czasu zajętego i wykorzystanego ma być czas planowany. To, co konstruktor może w tej kwestii zrobić, to skorzystać z własnych doświadczeń albo poprosić kilku kolegów nauczycieli o oszacowanie kolejnych kategorii czasu.

4. EWALUACJA PROGRAMU

Gotowy program poddajemy ocenie, zwracając uwagę na:

1)    konstrukcyjną poprawność,

2)    szanse na upowszechnienie programu,

3)    efekty, jakie przyniósł,

4)    potrzebne ulepszenia.

EWALl/ACJA PRZED WDROŻENIEM PROGRAMU

Na tym etapie prac programowych gotowy już program badamy pod kątem wewnętrznej zgodności między celami, materiałem, czynnościami nauczyciela i uczniów, wyposażeniem, czasem oraz dostosowania do możliwości uczniów. Staramy się też zbadać, jaki jest stosunek do programu jego użytkowników i osób zainteresowanych: nauczycieli, uczniów, rodziców, władz szkolnych, społeczności, z którą powiązana jest szkoła (np. lokalnej, gdy szkoła jest municypalna, lub parafialnej, gdy jest wyznaniowa), oraz czy zostały zagwarantowane konieczne zasoby materialne, kadrowe, czasu.

Opieramy się wówczas na własnym osądzie, którego podstawą jest wiedza j doświadczenie oraz na opiniach znawców. Pytamy o zdanie przyszłych wykonawców programu, ludzi mających wpływ na atmosferę otaczającą zamiar wdrożenia nowego programu, ekspertów przedmiotowych i pedagogicznych.

Jeżeli to tylko możliwe, powinniśmy poddać praktycznej próbie przynajmniej fragment programu. Najłatwiej próbę przeprowadzić w warunkach sztucznych na jednym lub kilku uczniach i jednym nauczycielu, choćby na sobie. Lepiej byłoby wszakże, gdyby próbną realizacją programu objąć kilku nauczycieli, całą klasę, a jeszcze lepiej wiele klas.

Podczas trwania prób obserwujemy zachowanie uczniów i nauczycieli, wypatrując sygnałów wszelkich intelektualnych, wychowawczych i praktycznych trudności. Potem, posługując się systemem sprawdzianów, oceniamy efekty programu lub jego fragmentu, a zwłaszcza stopień realizacji zadań postawionych przed programem i ucieleśnienia nadziei związanych z jego wprowadzeniem. Wreszcie przeprowadzamy rozmowy z poddanymi próbie nauczycielami i uczniami, sondując ich wrażenia odniesione w trakcie nauki i opinie końcowe.

W ten sposób gromadzimy przesłanki ulepszenia projektu programu, nim jeszcze wejdzie do normalnego użytku.

EWALUACJA W CZASIE UŻYTKOWANIA PROGRAMU 1 PO SKOŃCZENIU PROGRAMU

Obserwacja, opinie, sprawdziany to główne sposoby przeprowadzania ewaluacji na tych dwóch etapach. Na ten typ ewaluacji składa się ocena syntetyczna i ocena analityczna.

Ocena syntetyczna polega na ustalaniu efektów:

1)    materialnych — zużyte pieniądze i czas, wykorzystana siła robocza, wyposażenie i lokale; a więc „czy się opłacało?”,

2)    pedagogicznych —jak mają się efekty nauki według nowego programu do zakładanych celów?, jakie objawiły się i co są warte efekty wcześniej nie przewidywane?; a więc „cośmy uzyskali?”,

3)    społecznych — w jakim stopniu program dostosowany był do możliwości uczniów i nauczycieli?, jaki był stopień i zakres akceptacji programu przez nauczycieli wykonawców i tych stojących z boku, uczniów, ich rodziców, władz szkolnych, władz lokalnych, środowisk opiniotwórczych?, jakie są szanse na upowszechnienie programu?; a więc „czy program jest sprzedawalny?”.

Ocena analityczna sprowadza się do szukania przesłanek pozwalających przypisać dane efekty danym właściwościom programu łub staraniom towarzyszącym wprowadzeniu programu do użytku. Pewne szczegółowe, zwłaszcza pedagogiczne kwestie da się rozstrzygnąć eksperymentalnie. Podejrzany o spowodowanie danego efektu dany element programu staramy się wyizolować i zastosować ponownie w warunkach dobrze kontrolowanych, np. przeprowadzając lekcję na temat wskazany w wyniku analizy. Lekcję tę możemy przeprowadzić niekoniecznie z całą klasą i niekoniecznie w klasie.

Celem oceny analitycznej jest zaprojektowanie ulepszeń w programie.

399