32527 r
2

ki sposób i w jakim sensie układ kresek przypomina coś, co znamy z wizualnego doświadczenia rzeczywistości? Albo, przejaskrawiając dla większej wyrazistości: jak to się dzieje, że patrząc na pewien układ linii, widzę pejzaż lub czyjś portret, skoro linia nie jest podobna do niczego, co dostrzegam w krajobrazie lub w twarzy portretowanego?

Skoro zaś to oczywiste rzekomo podobieństwo nie może być podstawą wyjaśniania rysunkowego sposobu przedstawiania, punktem wyjścia wypada uczynić właśnie tę jedyną daną niewątpliwą: rozpoznawalność obrazów rzeczy w linearnym układzie. Zauważmy bowiem, że jakkolwiek korespondencje między przedmiotem przedstawianym w rysunku są znacznie bardziej niejasne teoretycznie niż w przypadku fotografii, a nawet malarstwa, to rysowanie jest jednym z najbardziej efektywnych sposobów przedstawiania: rysunek przedstawia w sposób znacznie bardziej wyrazisty -niż malowidło, a nawet fotografia. Nieprzypadkowo tam, gdzie chodzi o przedstawienie szczególnie wyraźne i precyzyjne - na przykład w kartografii, w ilustracji naukowej i technicznej - stosuje się nie fotografię, lecz właśnie rysunek.

Poziomy artykulacji rysunku

1. Ponieważ widzimy, co dany rysunek przedstawia, i potrafimy bez trudu powiedzieć, jak wyglądają przedstawione przedmioty, te najprostsze intuicyjne dane powinny być dobrym punktem wyjścia analizy rysunkowego sposobu przedstawiania. Prześledziwszy systematycznie to, co można rozpoznać jako przedstawione, i ustaliwszy, przez jakie elementy rysunku owe przedmioty są przedstawione, będzie można określić precyzyjniej związek między kreskami rysunku a wyglądem przedmiotów.

Wyjdźmy od stosunkowo prostego, czysto linearnego rysunku Henri Matisse'a. Widzimy nagą ko- 1 bietę, leżącą na tapczanie czy sofie przykrytej jakąś narzutą, nad nią czy za nią widoczny jest liść rododendronu. W obrazach kobiety, jej łoża i liści - czyli w układach linearnych przedstawiających wymienione przedmioty - możemy następnie wyróżnić fragmenty przedstawiające składniki tych przedmiotów. W rysunku leżącej na przykład można wyodrębnić rysunek głowy, naszyjnika, torsu, rąk i nóg; w układzie linearnym przedstawiającym lewą rękę rozpoznajemy zarys ramienia, przedramienia, dłoni, zsuniętej na dłoń bransoletki, kciuka, małego i serdecznego palca, wreszcie pierścionka na tym ostatnim. Twarz przedstawiają linie zaznaczające zarys podbródka i lewego policzka, ust, nosa, czoła, lewego oka i włosów. Możemy jeszcze wyróżnić w rysunku ust linie przedstawiające kontury warg, a w rysunku oka - linię brwi i linię górnej powieki. Analogicznie można opisać rysunki łoża, narzuty, rododendronu - wyodrębniając rysunki wszystkich rozpoznawalnych w obrazie elementów tych przedmiotów.

Dzieląc jednak rysunek w taki sposób, nie wyjaśnimy dobrze relacji między liniami a przedmiotami przedstawionymi, jako że wyodrębniamy fragmenty, które wprawdzie odpowiadają rozpoznawalnym elementom przedmiotu, ale nie zawsze są odrębnymi składnikami rysunku rozumianego jako układ kresek. Lewa noga kobiety na przykład nie daje się wyodrębnić jako rysunek - układ kresek - ponieważ kontur zewnętrzny nogi i kontur lewego boku narysowany jest jedną kreską, której nic nie dzieli na dwie części odpowiadające częściom ciała: natomiast linia wewnętrznego kontu-

3. RAYMOND DE LA FAGE Wezwanie Mojżesza