32571 skanuj0003 (21)

56

56

nowisko Głowińskiego należy rozumieć tak, iż „pełnoprawność stylu historycznego w momencie jego użycia” oznacza jego realne zaangażowanie informacyjne (tj. przydzielenie mu pewnych aktualnych zadań), „brak momentu wprowadzenia stylu historycznego w język współczesny” przy pastiszu zaś dotyczy nieobecności takiego zaangażowania, czyli jest równoznaczny z informacyjną izolacją i indyferencją stylu w aktualnym kontekście semiotycznym.

Niezależnie od tych wątpliwości najcenniejsze w tej chwili wydaje się spostrzeżenie Głowińskiego, iż historyczny aspekt pastiszu „objawia się jako dystans wobec stylu historycznego, pozwalający zapanować nad jego tajemnicami i ujawnić właściwe mu ograniczenia”¹. Przy czym o ile w pastiszu nie występują pewne historyczne aspekty właściwe innym rodzajom stylizacji, o tyle ta właśnie jego cecha obecna jest we wszystkich rodzajach stylizacji historycznej, choć na ogół w stopniu nie tak jawnym, gdyż pozostaje uwikłana funkcjonalnie w aktualność komunikacji literackiej.

Pastisz stanowi jedynie wyraz historyzmu postawy stylizatora; może też uświadamiać odbiorcy historycznoliterackie odległości i historyczną specyfikę stylów, a zatem zróżnicowanie faz rozwojowych procesu historycznego. Ale nie posiada on wpływu na sam jego tok, nie jest w stanie przekształcać elementów przeszłości literackiej, jakimi się posługuje, w aktywne składniki aktualnej tradycji. W przeciwieństwie do chociażby już tak prostej odmiany stylizacji jak parodia, która wartościując (karykaturując np.) styl wzorcowy, musi dokonywać tym samym w obrębie tradycji istotnych przesunięć, decydujących niekiedy w sposób doniosły o dalszym toku procesu literackiego, gdy eliminuje np. pewne tendencje stylistyczne, przełamując i modyfikując ustalone konwencje itp.²

Pastisz mówi więc historycznym, „obcym” językiem nie po to, aby aktualnie przy jego pomocy coś nowego powiedzieć, ale po to, by tę językową historyczność wyeksponować. Tekst, który uznamy za stylizację właściwą, przede wszystkim „mówi swoje”, ale mówi to „cudzymi słowami” i zarazem konfrontuje — w samym akcie komunikacji, lecz także na poziomie swej konstrukcji artystycznej — to, co sam ma właśnie do powiedzenia, z tym, co na ów (lub podobny) temat miałby do powiedzenia język, który stał się przedmiotem stylizacji, w swoim pierwotnym kontekście historycznym.

A zatem reinterpretuje własną informację w kontekście tamtego, „odległego", języka. I na odwrót: hipotetyczną informację owego języka (oraz cały ów język — styl — jako system) reinterpretuje w aktualnym kontekście semiotycznym, w którym zaistniał jako fakt literacki.

Ta okoliczność stwarza podstawę funkcjonowania stylizacji w obrębie historii literatury i jej zdolności wpływania na tok procesu historycznoliterackiego. Stylizator wytwarza więc drogą zabiegu — co prawda sztucznego — całkowicie realne i znaczące (mające przy tym zdolność do obiektywizacji oraz upowszechnienia) pomosty semiotyczne między teraźniejszością a historią; umiejscawia własną teraźniejszość w perspektywie historii i historię zarazem aktualizuje (aczkolwiek nie asymiluje), czyli to, co zdezaktualizowane przez bieg procesu ewolucji literackiej, na powrót czyni aktywnym składnikiem swej teraźniejszości, aczkolwiek na prawach niejako gościa.

2 Proponowałbym przyjrzeć się pod tym kątem utworowi, który pod wieloma względami jest do pastiszu podobny, ale pastiszem zdecydowanie nie jest. Dodatkowo dogodną okoliczność stwarza tu fakt, że odwołuje się on do tego samego niemal okresu i bardzo pokrewnego nurtu i stylu poetyckiego, co omówiony poprzednio pastisz Wyki. Mam na myśli powstały w 1959 roku poemat Czesława Miłosza Rozmowa na Wielkanoc 1620 roku (Król Popiel, 1962). Z liczącego blisko 100 wersów utworu zacytuję wyrywkowo cztery strofy, w tym pierwszą i ostatnią:

— Waść teraz jesteś jako mucha w dzbanie.

Winem opita łapkami wiosłuje.

Z niej tyle samo co z waści zostanie,

Darmo nadzieja frasunki cukruje.

Złociste guzy, kiereje i stroje W skrzyniach jaśnieją a śmierć mówi: moje.

(..................................................)

Już gęba twoja oddarta od kości I w czarnym mięsie robak fossy ryje.

Nie, panie bracie, nie będzie wieczności,

Jej nie kupiły błagania niczyje.

Choć patrzysz w okno czy nie dane znaki Tobie i bydłu przypadek jednaki.

(..................................................)

1

Tamże.

2

^(> Zob. A. Bereza, Problemy teorii stylizacji w satyrze, Wrocław 1966.