33753 Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych4

Dla Beauvoir podmiot, w ramach asymetrycznych relacji i modal-ności języka fallogocentrycznego, jest męski i powszechny; żeński „Inny” natomiast, pozostający na zewnątrz uniwersalizujących norm bycia osobą, jest „szczegółowy” i immanentny. Ze stanowiska autorki Drugiej płci wypływa dla Buder fundamentalna krytyka odcie-leśnienia abstrakcyjnego męskiego podmiotu epistemologicznego, który wyrzeka się swego społecznie naznaczonego ucieleśnienia, projektowanego w symbolicznym przemianowaniu ciała na żeńskie, a tym samym przeniesienia tego, co odrzucane, na sferę kobiecości⁴*’.

Ów „dyskurs różnicy” totalistycznie, zdaniem Butler, kwestionuje Irigaray, gdy dowodzi, iż kobieta jest w istocie „skreślona”, „wykreślona” z domeny tego, co oznaczalne. Ekonomia męskiego oznaczania jest bowiem jednym z fantazmatów samozwrotnego pożądania fallogocentryzmu.

O ile Butler kwestionuje totalistyczne konstatacje francuskiej feministki, proponując w miejsce - jak to nazywa - imperialnych założeń transkulturowych (poszukiwania i krytyki uniwersalnych relacji podległości) politykę koalicyjną, o tyle jej pogląd na istotę pici wiele zawdzięcza praktyce demontażu dyskursów wcielanej w teksty przez Luce Irigaray. Butler reprezentuje dyskursy pono-woczesne, zastępujące „różnicę” - „zróżnicowaniem”. Proponuje wydostać się z pola konfrontacji, które było domeną historycznego feminizmu.

Zdaniem Judith Butler, nie tylko płeć kulturowa, także płeć biologiczna jest konstruktem, który rozbić można - i to jest ważny moment - polityką subwersji, której źródłem jest ciało ujmowane jako miejsce opona przeciw normom. Kobietę znajdziemy na pograniczu, na śmietniku porządku symbolicznego, wśród odpadków patriarchalnej narracji. Czyli gdzie? Nie tam, skąd tylko uciekać - przeciwnie, tam, gdzie warto być, żeby zrozumieć i praktykować różnorodność na tle różnicy. W subwersywnym teatrze seksualności, w rolach butch-femme, drag king i drag queen, transwestytyzmie, transseksualizmie, sadomasochizmie. W ich ekspozycji widać opór

⁴⁶ J. Butler, dz. cyt., s. 65.

wobec „performatywu pici”, wobec „historycznie zmiennego kore-latu różnic”; różnicę między „genderem” a przedstawieniem, które czerpie z garderoby płci, zapisanej „na ciele” przez normatywny język. Tam, gdzie spektakl - jest odsłonięcie, przynajmniej danej zasady imitacji, która wchodzi w złożone związki z nieistniejącym lub też skutecznie zakrytym oryginałem. W tak zaplanowanym spektaklu rolę głównego materiału gra pożądanie. Pożądanie, które wyraża osobistą historię osoby, przysłaniane dotąd wyimaginowanym, przeteoretyzowanym i normatywnym na opak obrazem pułapki płci kulturowej. Tożsamość to dla Buder „konieczny błąd”, otwierający drogę polityce różnorodności i dający wskazówkę co do niezbywalności ruchu pojęć, który trwać powinien dalej, także poza i przeciwko queer⁴'⁷. Także poza i przeciwko historycznej już krytyce „fallocentryzmu”, a tym bardziej - przeciwko resentymentowi, aspirowaniu do przejęcia męskich uprawnień. Zawsze „przeciw”, bo tylko tak możemy się ustrzec, usypiającemu wpływowi rozstrzygnięć raz-na-zawsze, uniwersalnych.

Queer, afirmacja inności u jej źródła, w blasku reflektorów, duma z bycia Innym, wchodząca na miejsce lękliwego ujawnienia, wskazująca na uniwersalną wyjątkowość kondycji ludzkiej, odbiera przywileje kolonizatorom i podglądaczom. Inność fascynowała zawsze, przypomnijmy sobie antropologiczne opowieści Bronisława Malinowskiego i Smutek tropików Claude’a Levi-Straussa. Wyprawa na obcy ląd była wyprawą do samego siebie, szukaniem bliźniaka, lustra, okruchów podświadomości, niebezpiecznego zakamarka ,,ja”. „Inny” był delegatem dzikich wysp mieszkającym w cywilizowanym mieście naszej osoby. Jeśli w dodatku ujawniał się skromnie, z dramatyczną opowieścią o stłumieniu i nieszczęściu, o „oblężonej twierdzy” i „studni cierpienia”, jaką była dla niego jego własna identyfikacja wobec rodziny, szkoły, społeczeństwa - przeżywał za nas lęk i wstyd, dawał nam poczucie przewagi. Ruch gejowski odebrał nam przywilej bezpiecznego igrania z niebezpieczeństwem,

Buder, Critically Queer, w: Playingwith Fire. Queer Politics, Queer Theories, red. S. Pelan, London, New York 1997, s. 11-30.