35449 symbol049

98

wiąże się postać rekonstruowanych systemów (Augustynowicz 1984, 45). Mowa przy tym o wewnętrznej sytuacji mitu, nie zaś o określonych sytuacjach kulturowych (Ricoeur 1989, 90).

Uwagę skierować należy ku semantyce badanych zjawisk. Rozważa pna znaki w ich relacji do elementów rzeczywistości, które zastępują (Słownik terminów literackich 1990, 462). Warstwa semantyczna symbolu, o czym wspominaliśmy wcześniej, gwarantuje jedność symboliki rozproszonej na wiele dziedzin i sfer życia (Ricoeur 1989, 136).

Analizie poddane zostaną relacje między opisanymi aspektami sacrum wody: kosmologicznym, ofiarnym i tanatologicznym. Żaden z nich nie będzie rozpatrywany w oderwaniu od pozostałych, zgodnie z sugestią strukturalnego i semantycznego toku rozumowania .

Z powyższymi uwagami konweniuje pojęcie semantycznej spójności, tj. przystosowania danego symbolu do jego znaczenia. Pojawienie się odmiennych wyobrażeń wpływa modyfikująco na sens treści przedstawianych (Wheelwright 1991, 270). Gdy zatem obserwujemy podobny typ relacji akwatyczno-fitomorficznych na naczyniach dwóch kultur, nie oznacza to bynajmniej by towarzyszyły im jednakowe znaczenia. Dopiero szerszy przegląd zjawisk komplementarnych, innych aspektów symboliki, pozwala taką opinię zweryfikować .

Wewnętrzne zależności badanego systemu ukazuje się m.in. za pomocą opozycji semantycznych (Piątkowski 1989, 80). Ich istnienie wywodzone jest z wrodzonych właściwości człowieka do strukturowania wszystkich typów zjawisk kulturowych (Piątkowska, Piątkowski 1987, 93). W założeniu tym kryje się niedogodność, której należy być świadomym. Dotyczy ona odróżnienia kultury w ogólności, od konkretnych systemów poddawanych analizie.

Niedopuszczalne jest wychodzenie od założonych a priori opozycji binarnych, czerpanych ze słownika naszej własnej kultury (Augustynowicz 1984, 45) . Nawet gdy zakładamy pewną kategorię symboli, pary opozycyjne należy wywieść z jej wstępnej analizy. Poznajemy dzięki temu model wyobrażeń określonej społeczności, nie zaś globalnie pojmowanej kultury (np. Ricoeur 1986, 166) .

Metoda fenomenologiczna jeszcze raz okazuje się koniecznym wstępem procesu hermeneutycznego. Zyskaliśmy dzięki niej, prócz intuicji istoty symboliki wody także zakres jej manifestacji. Pary takie, jak: uraniczny - telluryczny, broń - ozdoby, południe - północ etc., stanowią graniczne, opozycyjne epifanie przed-badań. Posiadają one charakter obiektywny, praktycznie odzwierciedlając stosunki wewnątrzźródłowe.

2. Perspektywa ujęcia symboliki wody

2.1. Diachronia i synchronia badań

Synchroniczny opis zjawisk kulturowych, zgodnie z poglądami C. Levi-Straussa, stanowi uzupełnienie diachronicznego ich ujęcia. Pierwszym z nich zajmuje się strukturalizm, drugi pozostać ma domeną historyków (Mieletyński 1981, 9?). Związki pomiędzy owymi horyzontami analiz posiadają duże znaczenie dla właściwego usytuowania się w toku procesu herraeneutycznego.

Opis synchroniczny (systemowy, strukturalny) przeciwstawiony jest podejściu diachronicznemu (czasowemu, historycznemu). Szczególnie na gruncie współczesnej archeologii i etnografii polskiej (Sokolewicz 1986,    11-22; Ostoja-Zagórski 1988,    247-

-273). Dualizm ten wydaje się być jednak znacznie przerysowany lub wręcz pozorny (Sokolewicz 1983, 26-27).

Dyskusje teoretyczne przybrały postać realnego konfliktu pomiędzy zwolennikami tradycyjnej oraz tzw. nowej archeologii (Stoczkowski 1988,    461-471) . Zasadniczymi elementami procesu

poznawczego w archeologii teoretycznej ("nowej") są całości: struktury, systemy, nie zaś pojedyncze fakty i zjawiska. W podejściu tradycyjnym dominuje natomiast teza o konieczności rejestracji i oceny źródeł, odzwierciedlających rzeczywistość pradziejową (Ostoja-Zagórski 1988, 250-252).

Dotychczasowe realizacje "nowej archeologii" krytykowane są za niedostarczanie konkretnych wskazówek, które służyłyby wzbogacaniu narracji historycznej. Zarzuty formułowane są często w ostrej, wręcz napastliwej formie (Gardin 1979; Courbin 1982). "Tradycjonaliści" obarczani są z kolei enigmatycznym piętnem pozytywizmu przez archeologów - teoretyków (Ostoj-a-Zagórski 1988, 250) .

Badacze analizujący ów konflikt zauważają jednak komple-mentarność pozornie odmiennych opcji. Tam gdzie kończy swą pracę archeolog tradycyjny, przedstawiciel orientacji teoretycznej dopiero ją zaczyna (ibidem, 252) . Podobny problem dotyczy semiotyki kultury. W. Propp, uznawany za pioniera strukturalizmu, akcentował syntagmatyczny (diachroniczny) tok analizy mitu i bajki