35875 skanuj0035 (49)

Jaźń subiektywna

Literatura:

Coolcy C.H., 1902, Ifuninn Naturę and the So-ciał Order, Charles Scribncr's Sons, New York.

James W., 1890, Principłcs of Psycltology, Henry Holt, New York.

Mcad G.H., 1975. Umysł, osobowość i spolc-czciistwo, PWN, Warszawa.

Mucha J., 1992, Coolcy, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Pacholski M., 1990, Typy osobowości społecznej a postawy i wartości, AL w Krakowie, Kraków.

Znaniecki F., 1934, Ltulzlc teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, Lwów-Warszawn.

Jaźń subiektywna, względnie trwale i spójne wyobrażenia człowieka o sobie ukształtowane zarówno pod wpływem oddziaływań innych ludzi, juk I w wyniku własnych dążności osobotwórczych. Autonomizacja jaźni subiektywnej dokonuje się w dłuższym czasie, w pierwszych okresach życia; poprzez szereg przemyśleń i przewartościowań, kiedy osobnik zaczyna już trwale wierzyć, że jest „naprawdę ' laki, jak to sobie wyobraża, kiedy akceptuje ten fakt i, w sytuacjach wymagających dokonania-wyboru - podjęcia decyzji, stara :ię działać konsekwentnie „w zgodzie ze sobą samym". Posiada on wówczas zdolność przeciwstawienia się naciskom otoczenia, a także, możliwość wpływu na to otoczenie. Należy jednak zauważyć, że owa możliwość żarna-, nifestuje się tylko wtedy, kiedy autentyczne poczucie samego siebie (jaźń subiektywna) ma odpowiednią moc w porównaniu z wyobrażeniami o osądach i oczekiwaniach innych na temat swej osoby - czyli w relacji do jaźni odzwierciedlonej. (M.P.)

Zob. jaźń odzwierciedlona, rola społeczna, uspołecznienie osobowości.

Literatura:

Szczepański 1970, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa.

Szczepański J., 1988, O indywidualności, IWZZ, Warszawa.

♦

Kalka (cłiche), 1. W językoznawstwie termin oznaczający wyraz utworzony na podobnej zasadzie jak ten sam termin w języku obcym, np. czaso-pismo (niem. Zeit--schrift). Struktura wyrazu wzięta z innego języka zostaje wypełniona elementami rodzimymi. Wiele terminów socjologicznych uznać należy za kalki, np. styl życia (ang. life-style)_Ł podkultura (ang. subculture), więź społeczna (ang. social bond}, klasa próźniacza (ang. laisttre class). Kalki (repliki) są zapożyczeniami struktu7 wyrazu, oprócz tego wyróżnia się zapożyczenia właściwe, tj. wyrazy w całości przejęte z języka obcego. Zapożyczenia w nauce są zjawiskiem normalnym, ponadto ułatwiają komunikowanie w obrębie danej dyscypliny między przedstawicielami różnych nacji.

2. W socjologii pojęcie to pesiada szersze znaczenie, odnosi się bowiem do pewnych sposobów (schematów) myślenia lub upraszczającego opisu rzeczywi: tości. Niektóre wzory myślenia, opisu lub działania wypracowane w jednej dziedzinie przenoszone są - często w sposób nieuprawniony - do innych dziedzin. Najczęstszą, kalką tego typu jest kierowanie się w bieżącej działalności politycznej podziałami bądź kategoriami zaczerpniętymi z historii. Niekiedy następuje odwołanie się do stereo-

Klasy społeczne 75

typów i autostcrcotypów funkcjonujących w obrębie danej zbiorowości. Często wykorzystuje się tradycyjne podziały typu „lewica” i „prawica", „postępowcy" i „konserwatyści”. Stanisław Ossowski [1982, s. 120 i n.] wskazywał na dychotomicznc wizje struktury klasowej, które mogą być w niektórych sytuacjach traktowane jako kalki, przez pryzmat których postrzegana jest rzeczywistość społeczna. Uproszczony obraz struktury społecznej wykorzystywany jest w różnych ideologiach w celu mobilizacji społecznej i dokonania zmiany. Z tego względu kalki stanowić mogą dogodne narzędzie manipulacji. „Cliclić funkcjonuje przez maskowanie jakiegoś stanu rzeczy. To zaś Jest równoznaczne z fałszerstwem o tyle, o Ile maskuje się Jakiś stan rzeczy spodziewając się, że ujawnienie go nic doprowadziłoby do wyboru zgodnego z zamysłami osoby posługującej się cliclw" [J.P. Stern 1980, s. 295). Liczne przykłady tego typu manipulacji występują w sferze języka propagandy politycznej [V. Klcmpc-rer 1983] oraz reklamy. Nazwy niektórych ugrupowań politycznych' czasem celowo tworzy się z wykorzystaniem kalek funkcjonujących w obrębie zbiorowości; najbardziej znanym przykładem może być historia powstania nazw bolszewicy i mienszewicy. (A.S.)

Zob. tnnkiawclizm jako syndrom zachowań, nowomowa, socjolcchnika.

Literatura:

Klcmpcrcr V., 1983, LTI {Lingua Terlii Imperii). Nolatnikjilołoga, Wyd. Literackie, Kraków -Wrocław.

Ossowski S., 1982, Struktura klasowa w społecznej świadomości [w:] tegoż, O strukturze społecznej, PWN, Warszawa.

Stern J.P., 1980, Manipulacja za pośrednictwem clichd [w:] Język i społeczeństwo, wybór i wstęp M. Głowiński, Czytelnik, Warszawa.

Kapitalizm nomenklaturowy, zob. nomenklatura.

Kara, zob. zachowania społeczne.

Kasta, I. Element systemu stratyHka-cyjnego charakteryzujący się endogamią. hierarchicznym uporządkowaniem i członkostwem przypisanym. Zakazane są kontakty między członkami poszczególnych kast. wykluczona jest ruchliwość społeczna. System kastowy może być ujmowany z trzech perspektyw-jako system stratyfikacji społecznej, system pluralizmu socjokultu-rowego oraz jako specyficzny typ interakcji społecznej [G.D. Dcrreman 1982, s. 508J. Według Emila Durkhcima [1999, s. 30) kasta to grupa rodzinna i religijna. Społeczeństwo kastowe nic dopuszcza ruchliwości pionowej, z tego względu jest ono przeciwstawiane społeczeństwu klasowemu, w którym tnkn możliwość występuje. 2. W ujęciu potocznym (szerszym) przez kastę rozumie się zazwyczaj grupę zamkniętą, sztywną, kultywującą ideę własnej wyższości (zob. [E. Cicmiak-Szóstak 1991, s. 115]). (A.S.)

Zob. ruchliwość społeczna, stratyfikacja, struktura społeczna.

Literatura:

Dcrreman G.D., 1982, Caste Systenis (w:) Modern Sociology. Introduclory Readings, P. Worsley (ed), Penguin Dooks, New York. Cicmiak-Szóstak E., 1991, Pojęcie kasty. Kontrowersje teoretyczne, Zeszyty Naukowe, Ali w Krakowie, Kraków, nr 354.

Durkheim E., 1999, O podziale pracy spolec:-nej, Wyd. Nauk. PWN. Warszawa.

Kategoria społeczna, zob. agregat.

Klasa średnia, zob. klasy społeczne.

Klasy społeczne, wielkie zbiorowości społeczne charakteryzujące się zróżnicowanym dostępem do bogactwa,~wlndzy i wiedzy (zobT [WTWesołowski 1995)). Zróżnicowanie to ma charakter trwały (samood-twarzający się). W innych ujęciach klasy społeczne to zbiorowości różniące się interesami. Ks. Władysław Piwowarski [1993. s. 78] klasę społeczną określa jako „społeczny podmiot, którego członkowie odznaczają się strukturalnie podobnym miejscem w procesie gospodarowania i podobnym