36511 Rozdział 9 Udział pielęgniarki w usprawnianiu pacjenta5

Za normę uznaje się takie zachowanie człowieka dorosłego, gdy:

1)    zachowuje on wrażliwość na potrzeby i problemy innych ludzi,

2)    rozumie zachowania oraz motywy działania innych ludzi,

3)    jest zdolny do sprawowania opieki nad innymi,

4)    prawidłowo spełnia podjęte role (np. rodzica, pracownika, współmałżonka),

5)    ma bogatą sieć kontaktów społecznych, rodzinnych, międzyludzkich,

6)    uczestniczy w życiu społecznym (w organizacjach politycznych, zawodowych, kołach zainteresowań lub interesuje się ich działalnością).

Działania dotyczące usprawniania społecznego powinny być poprzedzone rozpoznaniem potrzeb pacjenta w tym zakresie, określeniem zakresu opieki świadczonej przez pielęgniarkę oraz działań, które będą realizowane przez innych specjalistów lub grupy wsparcia: rodzinę, środowisko pracy, organizacje rządowe i pozarządowe.

Jako etap wstępny należy zastosować rozpoznanie sfery życia społecznego pacjenta. Dane, jakie należy zebrać, to: płeć, wiek pacjenta, wykształcenie, źródło utrzymania, warunki mieszkaniowe i pracy (ważna jest samoocena pacjenta), aktywność podopiecznego, wydolność w zakresie czynności dnia codziennego, jego upodobania, przyzwyczajenia, nałogi. Ważne jest także uzyskanie informacji na temat ról, jakie odgrywał pacjent w życiu rodzinnym, zawodowym i pozazawodo-wym. Do planowania opieki nad pacjentem niezbędne jest także uzupełnienie tych danych o obraz struktury rodziny (jedno-, dwu-, trójpokoleniowa), wydolność rodziny (wiek jej członków, obciążenie nauką, pracą zawodową), zdolność do podjęcia opieki nad podopiecznym, więzi w rodzinie.

Mając te dane można planować zakres i charakter opieki profesjonalnej nad pacjentem, a także ustalić, w jakim zakresie będzie możliwa opieka nieprofesjonalna i przez kogo może być ona sprawowana.

Usprawnianie społeczne może dotyczyć osób zdrowych, zagrożonych chorobą, chorych, ludzi w różnym wieku. Cele usprawniania mogą być uwarunkowane wiekiem (okresem rozwojowym) podopiecznego, stanem zdrowia, rodzajem i zakresem niepełnosprawności w sferze psychicznej i fizycznej (patrz podrozdz. 1.5.4).

Dzieci do 3 roku życia nie rozumieją swojej niepełnosprawności i nie zwracają na nią uwagi. Nie występuje u nich utrwalony obraz własnego ciała ani utrwalone stereotypy dynamiczne — nie mają one wzorców, do których mogłyby porównywać swoją sytuację wynikająca z niepełnosprawności. Przystosowują się one łatwo, ich reakcje są spontaniczne, niejako automatyczne. Bardzo ważną rolę w usprawnianiu dzieci odgrywa matka, która przy współpracy lekarza, fizjoterapeuty, psychologa powinna starać się przystosować możliwości dziecka do wymogów codziennego życia. W miarę rozwoju psychomotorycznego reakcje psychologiczne dzieci ulegają zmianie. Pojawiają się reakcje emocjonalne związane z zaburzeniami zachowania i osobowości: agresja wobec siebie i otoczenia, regresja lub reakcje lękowo-depre-syjne. Ważne jest, aby nie dopuścić do zaburzeń zachowania i osobowości.

Czynniki pozytywnie wpływające na akceptację niepełnosprawności to: właściwy rozwój psychoruchowy, rozwój osobowości, zainteresowania, możliwości kompensacji niepełnosprawności, wielokierunkowe przygotowanie zawodowe, wielość uzdolnień, zrozumienie i wsparcie ze strony najbliższej rodziny i środowiska społecznego.

Niepełnosprawność występująca w wieku dojrzałym zaburza aktywność społeczną, pełnienie ról w rodzinie, w środowisku zawodowym.

Przykłady:

•    U zdrowych dzieci w wieku przedszkolnym ważne jest kształtowanie umiejętności radzenia sobie w życiu codziennym — poruszanie się, ubieranie, jedzenie, zabawa, co ma wpływ na rozwój myślenia i mowy i nabywane jest w procesie uczestniczenia w życiu społecznym.

•    U dzieci w wieku szkolnym ważne jest rozwijanie umiejętności uczenia się i kontaktów z rówieśnikami.

•    U osób w wieku dojrzałym celem może być przystosowanie do pracy, jej podjęcie, utrzymanie siebie i rodziny, wywiązywanie się z ról społecznych (ojca, matki współmałżonka, pracownika, kolegi).

Osoby niepełnosprawne powinny zdawać sobie sprawę ze swojej niepełnosprawności, dobrze byłoby, gdyby zaakceptowały ten fakt oraz znalazły sposoby wykorzystania tych możliwości, które istnieją mimo wystąpienia niepełnosprawności.

Niekorzystne reakcje psychiczne utrudniają akceptację niepełnosprawności.

•    Osoby w wieku starszym, u których występuje niepełnosprawność wynikająca z postępujących chorób narządu ruchu oraz ze zmniejszonej wydolności, gorzej akceptują swoją niepełnosprawność. Jest to wynik mniejszych możliwości przystosowania do sytuacji z powodu utrwalonych stereotypów, sposobów zachowania i reakcji emocjonalnych.

•    Często w wieku starszym występują postawy egocentryczne, brak kontroli reakcji emocjonalnych, zaniki pamięci, zaburzenia zachowania.

O osiągnięciu celu usprawniania społecznego można mówić wtedy, gdy człowiek (w różnym wieku i stanic zdrowia) dobrze radzi sobie w życiu codziennym, pracy zawodowej, racjonalnie organizuje czas wolny od zajęć, gdy czuje się dobrze z innymi ludźmi, a oni z nim.

Brak przystosowania społecznego powoduje pogorszenie samopoczucia, stosunków rodzinnych, społecznych, trudności w zdobyciu kwalifikacji zawodowych, otrzymaniu i utrzymaniu pracy.

Osoby niepełnosprawne przechodzą kilka etapów przystosowania się do inwalidztwa:

1.    Regresja — cofanie się do mniej dojrzałych form zachowania się, postawa uzależnienia od innych, wycofania się z pokonywania trudności, zaburzenia we współżyciu z innymi.

2.    Akomodacja —jednostka czuje się „męczennikiem”, który musi znosić własne trudności i ukrywać własne uczucia, aby móc z powrotem układać sobie życie.

3.    Właściwe przystosowanie — akceptacja niepełnosprawności. Osoba niepełnosprawna czuje się dobrze z innymi niepełnosprawnymi, ma ograniczone poczucie niższości wobec nieinwalidów, ma lepsze samopoczucie wśród najbliższych, przyjaciół, współpracowników niż osób spotkanych przygodnie. Oczekuje, że będzie traktowana jako osoba równouprawniona.

4.    Integracja — to najwyższy etap przystosowania. Inwalidztwo jest traktowane jako smutne doświadczenie, które pomogło w uzyskaniu pełniejszej dojrzałości i przekonaniu o własnych możliwościach. Mimo niepełnosprawności pacjent czuje się pełnoprawnym członkiem grup społecznych, do których należą zdrowi ludzie. Ten etap przystosowania może być zachwiany przez wpływ niekorzystnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Dlatego też należy stworzyć takie warunki, które wzmocniłyby osiągnięte rezultaty.

735