37951 IMG42

Szkoła uczuć, dzieło tysiące razy komentowane, lecz, bez wątpienia, nigdy nie przeczytane naprawdę, dostarcza wszelkich narzędzi, niezbędnych do swej własnej analizy socjologicznej¹: struktura dzieła, którą ujawnia lektura rygorystycznie wewnętrzna, to znaczy struktura przestrzeni społecznej, w której rozgrywają się przygody Fryderyka, jest, jak się okazuje, także strukturą przestrzeni społecznej, w której jest usytuowany sam autor.

Ktoś może jednak pomyśleć, że to sam socjolog, narzucając swe własne pytania, czyni także Flauberta socjologiem, co więcej - socjologiem zdolnym w dodatku przedstawić socjologię autora Pani Bovary. Także sam dowód, jaki może dać, budując model struktury immanentnej dzieła, który pozwala zrekonstruować, czyli także zrozumieć całą historię Fryderyka oraz jego przyjaciół, w jej istocie, ryzykuje tym, że okaże się scjentystycznym nadużyciem w stopniu najwyższym. Najdziwniejsze jest jednak to, że sama ta struktura, zaledwie ujawniona, a już narzucająca się jako oczywista, umknęła uwadze najbardziej wnikliwych interpretatorów². Zmusza to do postawienia problemu „realizmu” oraz „desygnatu” dyskursu literackiego w kategoriach mniej zdroworozsądkowych niż przyjęte powszechnie. Czym jest, ostatecznie, ten dyskurs, który mówi o świecie (społecznym bądź psychicznym) tak, jakby o nim nie mówił’, który może mówić o tym świecie tylko pod warunkiem, że mówi o nim, tak, jakby o nim nie mówił, to jest w formie, która, zarówno dla czytelnika, jak i dla autora, działa jako zaprzeczenie

1

   By umożliwić czytelnikowi śledzenie proponowanej tu analizy, jak również porównanie jej prawomocności z innymi odczytaniami, zamieściliśmy w aneksach do tego rozdziału streszczenie Szkoły uczuć (s. 65), a także kilka klasycznych już interpretacji tego dzieła (s. 67).

2

   Na przykład, nie bez złośliwej satysfakcji, dowiadujemy się dzięki Lucienowi Goldmannowi, że Lukacs widział w Szkole uczuć powieść psychologiczną (bardziej nawet niż społeczną), koncentrującą się na analizie życia wewnętrznego. Zob. L. Goldmann, Introduction auxproblemes d'une sociologie du roman, w: Revue de rinslitut de sociologie, Bruxelles, 1963, nr 2