34927 skanuj0006 (283)

16 A ii ly >v;i rtości

Anty wartości, zob. wartość.

Apatia, zob. dcprywacja.

Architektura społeczna, zob. socjo-lechnika.

Argot, słownictwo i zwroty językowe charakterystyczne dla różnych grup i kategorii społecznych (często zawodowych; hobbystycznych, pokoleniowych, ale także przestępczych, miejskich czy środowiska narkomanów), które wyodrębniają się w ramach zbiorowości narodowej w wyniku po- ' siadania swoistej subkultury. Argot jest istotnym elementem lego wyodrębnienia; szereg określeń jest niezrozumiałych dla autsajderów, tym samym są one ważnym czynnikiem wzmacniającym więź między wtajemniczonymi.

Niezwykle rozbudowana jest np. gwara uczniowska; zasób słownictwa i wyrażeń tej gwary, funkcjonującej w Polsce w końcu lat osiemdziesiątych, zawiera się na 358 stronicach słownika autorslwa K. Czarneckiej i II. Zgólkowcj [ 1991J. Nauczyciele i uczniowie są tam określani na tysiąc (!) sposobów.' Na przykład, nauczycielka fizyki to „Babcia Grawitacja", nauczyciel chemii to „Tlenek Mądrości", nauczycielka przysposobienia obronnego bywa zaś nazywana „Torpedą". Nauczyciel może być określany jako „Kondor", „Elektroniczny morderca" czy też „Papa Smerf’; dyrektor szkoły to „Rambo”, „Monte Christo" lub „Pingwin". Sama zaś szkolą może być „wesołym pensjonatem", „fabryką małp" lub „rozlewnią oleju do głów", natomiast uczniowie to m.in. ,.Adaptery",,.Ziółka", „Bełkoty", „Plamy” lub „Kurczaki". W słowniku znajduje się prawic dwieście określeń (wyzwisk) mających zastosowanie w sytuacjach konfliktowych, gwarowe nazwy ocen, a także określenia wielu sytuacji i czynności zarówno szkolnych, jak i pozaszkolnych. Któż domyśliłby się, że powiedzenie „wywołać wapno na druty" oznacza przywołanie rodziców do telefonu.

Innym ciekawym przykładem argotu jest żargon „hackerów", czyli maniaków komputerowych (J. Cyran I995].(M.P.)

Zob. podkultura.

Literatura:

Cyran J„ 1995, Żargon komputerowych moniaków, „Fantastyka", nr 12(159).

Czarnecka • K.,' Zgólkowa I i., 1991. Słownik gwary uczniowskiej, SAWN, Poznań.

Kania S., 1995, Słownik argotyzmów, Ki W,

• Warszawa. •

Artefakty, 1. Pakty pozorne, fikcyjne, nic istniejące w rzeczywistości (lac. arie ■factunj - sztucznie wytworzone). „Fakty" tego typu powstają niejednokrotnie w trakcie procesu badawczego. Najbardziej widoczne są w przypadku badań eksperymentalnych, gdzie w warunkach wyizolowanych bada się zachowania jednostek lub grup. Jest zrozumiale, że zachowania te w otoczeniu naturalnym mogą przebiegać zupełnie inaczej. Dlatego wnioskowanie na podstawie tego sztucznie wytworzonego zespołu zjawisk o przebiegu procesów w naturalnym otoczeniu może być zawodne. Zachowanie badanych wykreowane dla potrzeb . eksperymentu, uznać można niekiedy za artefakty;

Innym przykładem artefaktów są odpowiedzi uzyskane w badaniach kwestionariuszowych na pytania dotyczące zagadnień dla respondentów obcych lub obojętnych. Niekiedy badacz przyjmuje milcząco pewne założenia, których respondenci nic podzielają, lecz nic mają możliwości (nic potrafią lub nie chcą) się do tego przyznać. Na podstawie uzyskanych w ten sposób danych wnioskuje się o cechach badanej rzeczywistości (w tym wypadku o poglądach i postawach jakichś środowisk), zniekształcając w znacznym stopniu jej obraz.

Należy podkreślić, że nic zawsze odróżnienie faktów od artefaktów jest łatwe. Celem stosowanych w nauce procedur poznawczych jest często świadome tworzenie konstruktów fikcyjnych (np. modele, idcali-zacjc, typy idealne) oraz zniekształcanie

Autentyczność w życiu społecznym 17

rzeczywistości po to, aby odkryć najistotniejsze cechy warunkujące przebieg badanych procesów lub czynniki wpływające na badaną rzeczywistość. Można nawet powtórzyć za Fcrdinandcm Tónnicscm, że nauka 1'Tilozofia bada „to, co nic istniejące, jako to, co naprawdę istnieje” [F. Tónnics 1988, s. II]. Równic często zachodzą przypadki odwrotne - to, co istniejące, ujmuje się jako nic istniejące (abstrahowanie, modelowanie ilp.).

Uwzględniając swoiste cechy procesu poznania naukowego, można przypuszczać, że na podobnej zasadzie fakty i artefakty nicjcdnokrc tnie bywają z sobą przemieszane. Odróżnienie jednych od drugich możliwe jest w wyniku intersubicklywncgo sprawdzani t i kontroli uzyskanych rezultatów poznawczych. Można uznać, że przyjęte przez badacza błędne stwierdzenia dotyczące rzczzywistości zostaną prędzej czy później sfa syfikowanc. Nie wiadomo jednak, czy wszystkie. Uzasadnione wydaje się przypuszczenie, że mogą istnieć artefakty, których nic jesteśmy w stanic jako takich rozpoznać (gdyby to było możliwe, nic byłyby one f.iktami, za które uchodzą, lecz właśnie artefaktami). Próba ustalenia warunków ich poznawalności jest zarazem działaniem zmierzającym do poznania i przezwyciężenia ograniczeń poznawczych samego podmiotu (jest to więc już poznawanie procesu podmiotowego poznania).

2. „Przedmioty wykonane lub przystosowane przez człowieka w czasie jego codziennej działalności” [J. Kmieciński 1997, s.176]. Niekiedy pojęcie to odnoszone jest do wszelkich wytworów kultury. Wyróżnia się wówczas artefakty: 1) językowe (mity, legendy); 2) behawioralne (ceremonie i rytuały); 3) fizyczne (przedmioty materialne) (zob. [M. Rybak 1999, s. 134-135]). (A.S.)

Zob. fakt społeczny, konlrfaktyczność, ontologia spoleezeństu-a, wzory i modele.

Literatura:

Kmieciński I., 1997, Rekonstrukcja minionych

kultur, Wyd. UMCS, Lublin.

Rybak M.. 1999, Utyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem [w:] Etyczne fundamenty gospodarowania, pod red. A. Węgrzcckiego. AT. w Krakowie —„Crncovia”, Kraków.

Tónnies F., 1988, Wspólnota i stowarzyszenie. PWN, Warszawa.

Aspiracje, zob. wartość.

Aspoleezność, termin odnoszony do zachowań, postaw łub cech osobowości, charakteryzujących się unikaniem zaangażowania jednostki w związki grupowe i (lub) realizację celów grupowych. Aspoleezność przybierać może różne formy - od całkowitego wycofania z życia społecznego (czasowego lub stałego), połączonego z odizolowaniem przestrzennym, do celowego unikania kontaktów społecznych i niechęci do angażowania się w bliższe stosunki z innymi. Jeśli izolacja społeczna nic jest wynikiem dążeń jednostki, to takie osamotnienie trudno uznać za przejaw aspoleczności. Należy także odróżnić aspoleezność od antyspolcczności. (A.S.) • :;

Zob. nnlyspolcczność, socjalizacja, uspołecznienie osobowości.

Autentyczność w życiu społecznym, klimat prawdy i szczerości powstały w sytuacji, kiedy rodzaj i układ relacji w zbiorowości społecznej (grupie, społeczeństwie) umożliwia ekspresję osobowości i rozwój autonomicznych jednostek oraz zapewnia wyartykułowanie potrzeb, oczekiwań grup i osób tworzących zbiorowość. Do wyróżnionych przez Karola Wojtyłę postaw autentycznych charakteryzujących uczestnictwo w społeczności i odniesienie do wspólnego dobra należą: 1) postawa solidarności, którą cechuje wyczucie potrzeb społeczności, przedkładanie ponad partykularyzm gotowości „dopełnienia" swoim działaniem działań innych i świadomość sytuacji, w których wypada podejmować działanie i odpowiedzialność wychodzące poza rutynę swej roli społecznej; 2) postawa sprzeciwu, rozumiana jako poszukiwanie pełniejszego i skuteczniejszego uczestnictwa w celu realizacji wspólnego dobra rozumianego