38328 P1011914

Ełiade. „techniczny immobiiizm zapewnił paleoantropom przeżycie”¹. Znakomici paleolityczni łowcy, jakim byłi neandertalczycy, znali doskonale sztukę wyprawiania skór, wykorzystywania drewna do grotów i oszczepów, lepionych żywicą i hartowanych w ogniu, zatruwania ostrzy narzędzi myśliwskich. Stwierdzono, że użytkowali swoje narzędzia łowieckie dziesięciokrotnie intensywniej od kromaniończyków, często kilkakrotnie retuszując i odnawiając zużyte ostrza. Większość (65-98%) ich narzędzi pochodziła z najbliższych okolic (5 km), jednak część (2-20%) z obszaru eksploracji 5-20 km. Wykazano, że sporadycznie odbywali długie podróże (rzędu 100 km) w poszukiwaniu odpowiedniego surowca do kamiennych narzędzi, sezonowo gromadząc się w duże wspólnoty. Można przypuszczać, że wtedy wymieniano kobiety między jaskiniami. Potrafili wznosić skomplikowane siedziby, namioty i budowle z wykorzystaniem kamieni i kości. Odkrycie w Mołodowej wskazuje, że podobnie jak oryniaccy łowcy mamutów, neandertalczycy wznosili z kości mamutów trwałe domostwa^{2 3}. Swoją zdobycz piekli w piecach ziemnych -jamach wypełnionych rozgrzanymi kamieniami. Wybierali najbardziej efektywne paliwo, np. porosty, długo palące się i dające dużo ciepła, suszyli je i przechowywali. Obecność wyrobów mustierskich w głębokiej na kilkaset metrów jaskini Bemiquel wskazuje, że posługiwali się pochodniami lub lampami. Na środku jednej z sal jaskini piekli zwierzynę mocując ją w konstrukcji ze stalaktytów i stalagmitów. W Lówenburgu (Szwajcaria) istnieją nawet ślady wygrzebywania substancji mineralnych przez neandertalczyków, a w Nazlet Safaha datowana na 50-40 tys. lat p.n.e. kopalnia rogowca z głębokimi na kilka metrów jamami.

Rozważany problem podziałów plemiennych i kontaktów międzygrupowych nie został rozwiązany. Próby wykazania różnych odmian tradycji mustierskiej we Francji oparte były na błędnych założeniach. Wydaje się, że neandertalczycy obdarzeni byli silnym terytorializmem i rzadko spotykali się poza terenem grupowym. Szczątki znajdowanej zwierzyny wskazują, że jaskinie były ich stałymi, nie sezonowymi siedzibami. Układ społeczny, rekonstruowany na podstawie zasiedlenia jaskini Combę Grenal, wskazuje na dwa typy aktywności. Pośrodku jaskini, w pobliżu głównego ogniska, pozostały narzędzia wykonywane z materiałów pochodzących z najbliższej okolicy oraz pozostałości twardych, rozłupywanych kości długich i kości głowy jeleni, dzików i innych zwierząt występujących w pobliżu jaskini. Na obrzeżach, ukryte wśród głazów, znajduje się łowieckie narzędzia z odległych materiałów oraz szczątki bizonów i zwierzyny pasącej się w stepie, z dala od jaskini. Oznacza to, że grupa neandertalska dzieliła się na dwie części, prawdopodobnie mężczyzn włóczących się po terytorium łowieckim oraz bytujących przy ognisku kobiet, trudniących się zbieractwem roślin i pozostałej po drapieżnikach padliny (kości i głowy). Punktem spornym jest interpretacja faktu, że w Combę Grenal nie stwierdzono śladów dzielenia się żywnością i że szkielety i zęby dzieci zdradzają zwykle ślady braku białka. Lewis Binford na podstawie braku szczątków niewielkich ssaków na stanowiskach nean-dertalskich twierdzi, że mężczyźni większą część drobnej zdobyczy zjadali w terenie, do obozu znosili jedynie duże części łupów: czaszki i kości ze szpikiem. Zachowywali się zatem „mniej prospołecznie niż Homo sapiens”    . Według niego mężczyźni i kobiety

żyli odrębnie, łącząc się raz na kilka tygodni celem wymiany społecznej i seksualnej. Na tej podstawie mówi się o całkowitej odmienności gospodarki neandertalskiej od współczesnych ludów zbieraczo-łowieckich, oraz o endogamii i niewielkich kontaktach między-grupowych⁴. Z kolei jednak np. narzędzia neandertalskie z jaskini Raj są tak podobne do pochodzących z węgierskiego stanowiska Tata, że przypuszcza się, iż chodzi o tę samą grupę, która zawędrowała na północ za zwierzyną, przebywając kilkaset kilometrów, co zaprzecza immobilizmowi neandertalczyka.

Postulowany brak sztuki może być wątpliwy w obliczu znalezisk w Tata (Węgry)⁵ - koła przeciętego krzyżem (zrobionym przez dodanie prostopadłego nacięcia do już istniejącego naturalnego) i płytki z kła mamuta wysmarowanej czerwoną ochrą. Motywy krzyża znaleziono też w znaleziskach mustierskich z jaskini Końskiej na Kaukazie i Wilenie w RFN. W Quneitra na wzgórzach Golan odkryto datowaną na 54 tys. lat płytkę z krzemienia, na której wyryto wspólśrodkowo cztery półkola i dodano kilka prostych linii, tworząc zarys o niewątpliwie symbolicznym charakterze, interpretowany przez Mar-shacka jako tęcza i towarzyszący jej deszcz. Przykłady wykonywania równoległych linii przez neandertalczyka pochodzą z La Ferrassie (5 linii), Kebara (kość z 14 nacięciami) i Bacho Kiro w Bułgarii (kość, na której celowo wyryto zygzak). W Propiatinie koło Tarnopola odnaleziono w warstwie mustierskiej kość piszczelową żubra, na której odłupanej i wygładzonej powierzchni widnieje rysunek niezidentyfikowanego skaczącego zwierzęcia⁶. Na stanowisku Mołodowa I na Ukrainie, należącym do mustierskich łowców mamutów, odnaleziono łopatkę mamuta pokrytą rytami. W towarzystwie znaków geometrycznych, kwadratów, zygzaków w środku kompozycji widnieje zarys tułowia zwierzęcia, prawdopodobnie jelenia lub renifera, który otacza 20 otworków⁷. Znaleziska w Pech-de-l’Aze, Isturitz, Tivoli, La Ferrassie wskazują na podobne ryty geometryczne i malunki ochrą w mniejszej skali. Przedziurawione kły z Francji, pokryte znakami skorupy strusich jaj z Afryki, oraz europejskie pięściaki, które wykonywano tak, by uwydatnić barwny pas w materiale wskazują na długotrwałe istnienie zmysłu estetycznego. W Arcy-sur-Cure wśród narzędzi znaleziono przyniesione skądinąd koralowce i dziwne muszle, w El-Guettar w Tunezji 80-centymetrową piramidę z kamieni, kości i odłupków. Na stanowiskach mustierskich znaleziono skupiska kul kamiennych łupanych tak, by miały jednakową średnicę, być może służyło to do gry lub zabawy, ofiar, polowania (bola?). W La Ferrassie znaleziono drążone w skale czarki⁸. Natomiast, jak pisze Leroi-Gourhan „spotykamy pierwsze fragmenty ochry pod koniec kultury mustierskiej; nie posiadamy jedaak żadnych

1

^,0’ M. E1 i a d e. Historia wierzeń i idei religijnych, 1.1: Od epoki kamiennej do misteriów eleuzyńskich, Warszawa 1988. s. 4.

2

G. Cl ark, Przestrzeń, czas i człowiek,., s. 29.

3

Ch. Stringer, R. McKie, Afrykański exodus.„, 8. 136.

4

J. Shreeve, Zagadka neandertalczyka..., s. 426-439.

5

L. Ve rte s, Churinge de Tata (Hongrie), Extrait dc Bulletin de la S.P.F., LVI, 1959, Paris 1960,

s. 9-10.

6

¹⁰® A. C. Cuthhk, rpaeupoeaHHbiilpucynoKHaKocnut cMycmepcKoicmotuucunod TipHonojteM, [w:] IJepeoObunHoe uctcyccmeo: nnacmwca u pucywcu dpeenux Kyju>myp, (red.) P. C BaciuieBCKHA, Nowosybirsk 1983, s. 39-46.

7

   A. n. WepHU, O epeMenu eo3HwaioeeHusi naneomunmecKozo ucacycmea a casau c uccnedoea-husimu cmosutKu Monodoaa, [w:] y ucmonoe meoptecmea, (red.) P. C. BacioiteBCKMił, Nowosybirsk 1978, s. 18-24.

8

   M. E. P. K | n i g, An Anfang der Kultur; Die Zeichensprache des friihen Menschen, Berlin 1973, s. 32-33, 88; S. Giedon, Die Entstehung der Kunst; Ewige Cegenwart; Ein Beitrag zu Konstanz und Wechsel, KOln 1964, s. 108.