40558 Werbalna2

l\Wiv»u II

micrlokuiona. islnicją przypadki zawężania czy modyfikacji intencji mówcy, na które lento zgodni MC lub nic. Clark /układa więc następującą ttójstopniowość przebiegu illokucji i perłokueji zgodnie / zasadą kooperacji (trzecim kroki cm jest efekt koordynacji nnęd/y obu tymi aktami):

Tabela 9. Koordynacja między akiami lllokitcyjnyml I pcrlokiicyjnymi

MtMteyjnyA	Akt pertokucyjny B	Efekt koordynacji między A (B
(1.) Rożku: .Siadał tu*	Rozkaz; .Tak jast*	B siada, A to akceptuje
(2.) Rozkaz: .Siadaj tu*	Propozycja: .Niezła myśT	B siada. A to akceptuje
(3.) Rozkar .Siadaj tu*	Propozycja; .Nie. dziękuję*	B nie siada, A tego nm akceptuje

Oczywiście A może zaakceptować modyfikację jegojej intencji w (3.), jak toż nie przyjąć interpretacji B w (2.); wtedy nastąpi kolejna wymianu wkładów konwcrsacyjnych aż do uzyskania jakiegoś efektu końcowego.

ad d. Są to np. analizy khunstwa (LakolT, 1973; por. rozdział 14.), juk też nieporozumień wynikających z odmiennych stylów komunikacyjnych. Pojęcie indywidualnego stylu komunikacyjnego wprowadziła Deborah Tannen, autorka bestsellerów na temat trudności w porozumieniu się ludzi, którzy używają różniących się od siebie (bywa. że sprzecznych) stylów, np. przy zderzeniu się stylu autonomicznego ze stylem angażującym się na rzecz innych (w małżeństwie lub w pracy) (por. jej książki tłumaczone na język polski. 1995 i 1997).

11.5. KULTUROWE UWARUNKOWANIA DYSKURSU KONWERSACYJNEGO

115.1. Konwencje konwersacyjne

Konwersacja dokonuje się dwiema głównymi technikami: łańcuchową i za pomocą sprzężeniu, czyli nakładania się dwóch aktów mowy. Luń cuch ma miejsce wtedy, gdy po jednej porze przyległej następuje druga z niej wynikająca, np.: Klient w borze: Pytonie l< Czy dostaw* kawtf Kelner: Odpowiedź 1. Tak Klient: Prośba 2. Proszę małą.

Kelner: Spełnienie Prośby 2. Proszę (podaje małą kawę).

Sprzężenie następuje wtedy, gdy Pytanie I. /.osiuje potraktowane jako pośrednio wyrażona prośba i uzyskujemy w odpowiedzi podwójny ruch (odpowiedź tui intencję wyrażoną bezpośrednio w pytaniu i na ukrytą prośbę). Mamy wówczas do czynienia ze sprzężeniem zwykłym. Występuje też sprzężenie eliptyczne (elipsa w językoznawstwie oznacza opuszczenie jakiegoś członu frazy).

Ittały to od razu pojawia się pytanie o ukrytą intencje luh bupoWcdnta na nią reakcja. Przykład sprzężenia zwykłego:

Klient: Pytanie I + domyślnie Prośba 2. Czy dornnę ka^f Kelner Odpowiedź |. * Pytanie i Tak klalą czy dicą''

Klient: Odpowiedź 3. Małą.

Kelner Spełnienie Prośby 2. Proszą (podaje małą kawę).

Przy spiTężeniu eliptycznym kelner nie daje Odpowiedzi L, tylko od razu it»-wia Pytanie 3. i dalej tak samo.

Najbardziej skonwencjonalizowane są prośby przyjmujące Sónnę pytania Oczywiście dotyczy to tylko tak zwanej zachodniej kultury. Przytoczę tu jeden pizykład z badań Herberta Clarka (1985). Osoba, zaimcr/ająca zarcKrwisw uć stolik w restauracji na kolację, dzwoniła do różnych restauracji w mictcie, iizmając jedno z dwóch pytań: Czy przyjmujecie karty kredytowe! lub Czy przyjmujtat kartę Hm? Na powierzchni były to pytania typu TAK/N1E. Jednakże odpowiedzi różniły się w zależności od konkretności pytania. Odpowiedzi na pytanie o kartę Viso były w 100% typu TAK/N1E. Natomiast w odpowiedzi na pytanie ogólniejsze pojawiły się wszystkie trzy wyżej wymienione rodzaje tworzenia dąg6w por przyległych. A więc na pytanie potencjalnego klienta, czy przyjmują karty kredy-towe. 44 o restauratorów odpowiedziało: Jo* i dopiero na pytanie 2- o to. jakie karty akceptują, wymieniało rodzaje przyjmowanych kan 38% restauratorów prayjęło taktykę sprzężenia zwykłego (M Visa i American Exprm\ a 16% taktykę sprzężenia eliptycznego (z pominięciem Tak).

Podobne wyniki uzyskał Wojciech Haman (1982), który z pytaniem olypofe-rowanych usług dzwonił do warszawskich zakładów fryzjerskich.

11.5.2. Konwencje otwieraniu i zamykania dyskursu

W naszej kulturze konwencje te sprowadzają sę najczęściej do pary’ powitań mniej lub bardziej formalnych (Dzień dobry. Dzień dobry. Cześć, Cicrc.) i pory pożegnań (Do widzenia. Do widzenia.\ Oczywiście może tn nastąpić łańcuch typu:

Co słychać? Nie szczególnego. Jak zdrowie? Kiepsko. Itp. W pewnych kulturach otwarcie i nawiązanie konwersacji np. w sprawach handlowych wjraiga całego łańcuchu obowiązkowo występujących par. Dla przykładu przytoczymy za Clarkiem (1985, s. 219-220) otwarcie takiej rozmowy dwóch kupców i Senegalu.

Diop odwiedza Ndiayc:

Diop: Pokój niech bidzie s tobą.

Ndiayc: Z lobą niech bidzie pokój.

Diop: Diop.

Ndiayc: Mfttiw.

Diop: Ndiayc.

Ndlnye: Diop.

Diop: Jak xif masz?

Ndiayc: Przebywam tu tylko.    169