43339 PwTiR105

208 Rozdział 8

o zapłatę odsetek) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - tylko 3 lata. Natomiast przepisy szczególne ustalają krótsze terminy przedawnienia (np. roszczenia z umowy przewozu osób przedawniają się z upływem roku). Wyjątkiem jest dodany w 2007 r. przepis kodeksowy przewidujący w określonych okolicznościach dłuższe terminy przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, o czym zob. bliżej punkt 7 rozdziału 10 podręcznika.

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym dane roszczenie stało się wymagalne, tzn. powstała prawna możliwość żądania zaspokojenia roszczenia. W oznaczonych przez prawo sytuacjach bieg przedawnienia przerywa się (np. w razie wniesienia pozwu do sądu) i wówczas termin przedawnienia jest liczony od początku. W innych określonych prawem wypadkach bieg przedawnienia ulega zawieszeniu (np. przy obowiązkowej reklamacji w transporcie lub na poczcie) i oznaczony czas nie jest wliczany do terminu przedawnienia. Wtedy sumuje się okresy przed i po zawieszeniu biegu przedawnienia.

8.8. Własność i inne prawa rzeczowe

Własność to najszersze prawo do rzeczy. Jest to prawo podmiotowe bezwzględne. które obejmuje możność korzystania z rzeczy (posiadania jej, używania, pobierania pożytków i podejmowania dyspozycji faktycznych dotyczących danej rzeczy, np. co do przetworzenia jej lub zużycia) oraz rozporządzania rzeczą (wyzbycia się własności lub obciążenia rzeczy przez ustanowienie na niej praw przysługujących innym podmiotom prawa cywilnego). Wykonywanie tego prawa jest ograniczone przez jego społeczno-gospodarcze przeznaczenie oraz przez przepisy prawne i zasady współżycia społecznego.

Nabycie i utrata prawa własności następuje w sytuacjach określonych nie tylko przez przepisy prawa cywilnego, ale również w przypadkach unormowanych przez prawo konstytucyjne (w razie tzw. nacjonalizacji), prawo administracyjne (w razie tzw. wywłaszczenia) i prawo karne (w razie orzeczenia przepadku rzeczy będących narzędziem lub przedmiotem przestępstwa). Najważniejszym cywilnoprawnym sposobem nabycia własności jest jej przeniesienie na podstawie tego typu umów, jak umowa sprzedaży, zamiany, czy darowizny. Inne uregulowane przez k.c. sposoby nabycia własności to w szczególności zasiedzenie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej i znalezienie, jeśli znalazca uczynił zadość swoim obowiązkom. Właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze ją porzuci. W odniesieniu do nieruchomości może to nastąpić przez zrzeczenie się własności w formie aktu notarialnego.

Niekiedy własność przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Mamy wówczas do czynienia z współwłasnością łączną, jeśli jest ona powiązana ze stosunkiem prawnym, wobec którego pełni rolę służebną (np. w razie wspólności majątkowej małżeńskiej), albo z współwłasnością w częściach ułamkowych, która ma charakter samoistny. W tym ostatnim przypadku każdy ze współwłaścicieli ma określony ułamkiem udział, którym może rozporządzać, wyrażający zakres uprawnień względem rzeczy wspólnej. Taka współwłasność rodzi wiele problemów w zarządzaniu rzeczą wspólną i k.c. przyznaje każdemu ze współwłaścicieli prawo żądania zniesienia danej współwłasności. Może to nastąpić w drodze umownej lub przez sąd.

Podczas gdy własność rzeczy jest stanem prawnym, to jej posiadanie jest stanem faktycznym. Polega ono na fizycznym władztwie nad rzeczą (element fizyczny), połączonym z wolą władania daną rzeczą (element psychiczny). Przy tym posiadaczem samoistnym jest ten, kto faktycznie włada rzeczą jak właściciel, a posiadaczem zależnym ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą. Od posiadacza należy odróżnić dzierżyciela, którym jest tzw. zastępca w posiadaniu, władający rzeczą za kogoś innego (np. pracownik placówki handlowej).

Przepisy k.c. umożliwiają ochronę własności poprzez system roszczeń zwanych petytoryjnymi. Obejmuje on roszczenie o zwrot rzeczy (roszczenie win-dykacyjne) oraz roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszania własności w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą (roszczenie negatoryjne). Dopełniają je różne roszczenia uzupełniające przysługujące właścicielowi, np. roszczenie odszkodowawcze, o zwrot pożytków, czy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Natomiast dla ochrony posiadania przysługuje roszczenie o przywrócenie naruszonego posiadania i o zaniechanie naruszeń. To tzw. roszczenie posesoryjne przysługuje posiadaczowi przeciwko każdemu, kto samowolnie naruszył posiadanie oraz na czyją korzyść to nastąpiło. Wynika ono z domniemania prawnego zgodności posiadania ze stanem prawnym i kodeksowego zakazu samowolnego naruszania posiadania. To roszczenie jest skuteczne także przeciwko właścicielowi rzeczy. Ponadto dla ochrony posiadania k.c. przyznaje posiadaczowi możliwość zastosowania obrony koniecznej lub tzw. samopomocy. Dla ochrony dzierżenia żadne roszczenia nie przysługują, a dzierżyciel może tylko zastosować obronę konieczną lub samopomoc.

Oprócz własności do praw rzeczowych zalicza się użytkowanie wieczyste oraz tzw. ograniczone prawa rzeczowe, wśród których k.c. wymienia użytkowanie, służebność, zastaw, hipotekę i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Mamy tutaj do czynienia z zasadą zamkniętej listy praw rzeczowych, gdyż ustawodawca nie dopuszcza do umownego tworzenia innych praw tego rodzaju. Tylko w drodze ewentualnej zmiany k.c. mogłoby nastąpić rozszerzenie tej listy i projektuje się dodanie tzw. długu gruntowego. Tak samo jak własność, pozostałe wymienione prawa rzeczowe mają charakter bezwzględny i są sku-