43447 o2 (6)

OSIEDLE OBRONNO—MIESZKALNE

BISKUPIN

'    Opracowanie rysunków i tekstu

KRZYSZTOF WIESŁAW PRAWECKI - WARSZAWA

Trzydzieści pięć km na północ od Gniezna, około 2500 lat temu, na owalnej wyspie o powierzchni ponad 2 ha na Jeziorze Biskupińskim, znajdowało się osiedle miesz-kalno-obronne plemienia, które na podstawie odkryć wykopaliskowych zakwalifikowane zostało do okresu kultury łużyckiej. Obecny półwysep w ówczesnych czasach był wyspą odległą o około 100—120 m od brzegu jeziora, co stanowiło o jej naturalnych walorach obronnych. Obwarowania składały się z częstokołu (3—9 rzędów kołów dębowych wbitych w dno jeziora pod kątem 45° w kierunku wyspy, które jednocześnie stanowiły falochron) oraz wału obronnego. Konstrukcja wału była następująca: na dębowych kłodach ułożonych w kwadraty o bokach około 3 m, stanowiących rodzaj fundamentu, wznosiła się drewniana konstrukcja wału, którą tworzyły skrzynie o szerokości około 1 m układane na zrąb z kłód dębowych. Skrzynie te były wypełnione piaskiem, ziemią, gliną i kamieniami, có zabezpieczało przed pożarem i wymywaniem przez wodę. Wał miał około 6 m wysokości i okalał osiedle na całym obwodzie (463 m).

Od strony wewnętrznej wał umacniały dębowe słupy. Przypuszczalnie zewnętrzna krawędź zwieńczona była oblankowaniem stanowiącym osłonę dla broniących się w razie ewentualnej napaści. Również do obrony służyły kamienie, które były przygotowane w stertach na wale i u jego podłoża. Pierścień wałów zamykała brama, będąca jednocześnie wieżą strażniczo-obron-ną. Do bramy prowadził wjazd, który był zabezpieczony po obu stronach mocnymi, wysokimi słupami, wbitymi obok siebie w dno jeziora. Brama o szerokości 3 m zamykana była solidnymi dwuskrzydłowymi wrotami.

Zabudowa wewnętrzna była oparta o układ ulic, wzdłuż których rzędami ustawione były domostwa. Główna ulica, okrężna, miała około 3 m szerokości, pozostałe były nieco węższe, biegły równolegle do siebie. Nawierzchnię ulic stanowiły bierwiona i drągi. Jedynie w pobliżu bramy znajdował się placyk pokryty gałęziami i gliną o powierzchni około 360 m², który służył prawdopodobnie jako miejsce zebrań i czczenia kultów mieszkańców osiedla. Wszystkie domy miały jednakową konstrukcję, a powierzchnię średnio 75 m²: dwuczęściowe (przedsionek i izba), drzwi, zamykane furtką z gałęzi na drewnianym szkielecie, skierowane były na południe. Jako schody, zarówno w domach na poddasza, jak i na wały obronne, były stosowane belki z nacięciami na nogi.

Wyspę łączył z lądem stały pomost o długości około 120 m. Na pewnym odcinku na płn.-zach. od wyspy wbito w dno jeziora, w kierunku przeciwnym do częstokołu, ostre pale, które spełniały rolę łamacza kry i dodatkowego falochronu na najbardziej zagrożonym odcinku.

OPIS OGÓLNY

Makieta została opracowana w skali 1:400. Do jej budowy należy przygotować: płytę spilśnioną, tekturę, sklejkę lub deskę o wymiarach 52 x 36 cm na podłoże, jedną nieco mniejszą tekturę o grubości 2—2,5 mm, zapałki (mogą być patyczki), wypróbowany klej szybko-schnący, ostre nożyczki, żyletkę, brązową farbę plakatową i bardzo dużo... cierpliwości. Model jest łatwy, lecz z góry uprzedzam, że wyjątkowo pracochłonny. Sądzę jednak, że efekt końcowy wynagrodzi włożoną pracę.

OPIS SZCZEGÓŁOWY

Budowę Biskupina przeprowadzimy w trzech etapach:

1.    przygotowanie podłoża,

2.    wykonanie domostw,

3.    wykonanie wału i bramy.

PRZYGOTOWANIE PODŁOŻA

Wkładkę rozcinamy na 3 elementy: wyspę, zarys wału i jezioro z pasem ostrokołu, wzdłuż linii pokazanych na rys. 1. Jezioro podklejamy przygotowaną na podłoże większą płytą, a wyspę mniejszą tekturą. W kropkach obok miejsca, gdzie będzie wjazd, robimy dziurki, w które wklejamy kołeczki o średnicy 0,8 mm i obcinamy na wysokości 2 mm nad powierzchnią jeziora. Natomiast w wierzchołkach znaczków V naklejamy pochylone „od wyspy” zaostrzone zapałki obcięte na długość 5—6 mm. Na tak przygotowaną płytę jeziora naklejamy uprzednio podklejoną wys-