44009 skanuj0008 (394)

16 Cele edukacji

cele pośrednie — odnoszące się do aspiracji mniej ogólnych, średnioterminowych, które kierują wysiłkiem na jednym czy kilku poziomach systemu oświatowego,

zadania edukacyjne — wiążące się z celami pośrednimi, odpowiadające konkretnym zadaniom, jakie przypadają procesowi nauczania i uczenia się, precyzujące zasady działalności i inspirujące te procesy⁸.

Posługiwanie się taksonomiami nie jest łatwe, chociaż ujmują one główne działania dydaktyczno-wychowawcze, które w zasadzie są obserwowalne. Przytoczone taksonomie również są przykładem ograniczania celów, umacniają bowiem przedmiotowy aspekt kształcenia.

W początkowym okresie reformy systemu edukacji w klasach I-III położono w celach akcent na rozwój uczniów; celom nadaje się większą podmiotowość i bardziej humanistyczne cechy, wydłuża się ich perspektywę i próbuje wiązać z systemem wartości nadających sens edukacji.

Wartości stanowią zarówno punkt wyjścia — źródło celów kształcenia, jak i dojścia — aktywność uczniów bierze początek z celów nastawionych na określone wartości.

Program nauczania określa dla klas I-III:

—    cele kierunkowe o wysokim stopniu ogólności,

—    szczegółowe cele kształcenia i wychowania dla poszczególnych przedmiotów,

—    nie określa ich uszczegółowień, co czyni nauczyciel w odniesieniu do zajęć lekcyjnych i innych w działalności zwanej projektowaniem, planowaniem dydaktyczno--wychowawczym.

Przykładem celów kierunkowych są sformułowania: celem edukacji wczesnoszkolnej jest wszechstronny i harmonijny rozwój dzieci, zmierzanie do rozwijania dyspozycji intelektualnych i roz- ¹

woju społeczno-emocjonalnego dzieci, stwarzanie dogodnych warunków do podejmowania różnorodnych działań kreatywnych itp.

Uwaga o dużym stopniu ogólności odnosi się także do drugiej grupy celów dotyczących poszczególnych przedmiotów.

W tym miejscu pojawia się problem konkretyzacji celów skierowanych na rozwój uczniów, określania sposobów ich realizacji, mierzenia oraz oceniania.

Cele zajęć sformułowane ogólnie, np.: zapoznanie uczniów..., kształtowanie pozytywnego stosunku..., budzenie zainteresowań... nie spełniają zakładanych funkcji w stopniu optymalnym. Nauczyciel nie wie, co uczeń ma rzeczywiście umieć po skończonych zajęciach. Trudno też na ich podstawie skonstruować precyzyjne narzędzia kontroli, czy orzekać, w jakim stopniu i zakresie dany cel został osiągnięty. Ponadto ogólnie sformułowane cele nie pobudzają też właściwej motywacji i chęci uczenia się uczniów.

K. Denek w swoich pracach afirmuje następującą triadę celów edukacyjnych:

—    cele ogólne,

—    cele pośrednie,

—    cele szczegółowe⁹.

Podział ten jest przejrzysty, logiczny i metodycznie zasadny. Zakłada bowiem, że z celu ogólnego wyprowadza się cele pośrednie, a z nich zaś cele szczegółowe.

1.2. Heterogenne i podmiotowe cele kształcenia

Sformułowanie „uczeń potrafi to a to" wyraża cel nauczyciela a nie cel ucznia. Wł. Puślecki podkreśla, że „rzecz w tym, by nauczyciel potrafił przekraczać funkcjonujące konwencje w zakresie wyprowadzania i uzewnętrzniania celów kształcenia" ¹⁰.

⁹    Denek K., Wartości i cele edukacji szkolnej. Poznań—Toruń 1994.

¹⁰    Puślecki Wt„ Kształcenie wyzwalające..., op. cii., s. 94.

Si fiua

1“ ¹ POUCACH

1

Lanwerys J. A., Owen R., Teoretyczne aspekty problemu (w:) Bliskie i dalekie cele

wychowania. Warszawa 1985, s. 35-36.