45858 strona0088 (2)

mtnm iłu bak u

dla się z nimi badanie psychologiczne, wybrać można takie, które cechi niski bądź wysoki poziom dojrzałości społecznej, aby następnie śled: jak różnice w zakresie tej zmiennej wpływają np. na osiągnięcia szkoli dziecka. Kryterium doboru stanowić może każdy inny z repertuaru c/.j ników, które potrafimy identyfikować za pomocą odpowiednich mct< diagnostycznych i których potencjalny wpływ na rozwój okaże się ważnj do zbadania.

Ze względów praktycznych grupy kompletowane na podstawie zmier nych ukrytych wyjątkowo tylk: mogą być dobierane w sposób losowy.] Zdarza się bowiem zupełnie wyjątkowo, że każde dziecko z populacji wj odrębnionej na wyżej wymienionej podstawie ma jednakową szansę, abj być badanym. Dla zorientowania się, jak jest to trudne, rozpatrzmy fikcyjny przykład badań zmierzających do określenia wpływu poziomu dojrzałości społecznej na osiągnięcia szkolne poprzez porównanie tych osiągnięć w losowo dobranych grupach dzieci o niskim i wysokim poziomic dojrzałości społecznej. Losowy dobór takich grup umożliwić mogłoby np. objęcie zapisami do kl. I wszystkich dzieci 6-letnich, określenie przy tc j okazji poziomu ich dojrzałości społecznej i wyodrębnienie wśród nich dzieci różniących się wyraźnie jej poziomem. Badanie całych wyodrębnionych w podany wyżej sposób populacji dzieci, różniących się wyraźnie poziomem dojrzałości społecznej, byłoby bardzo czasochłonne. Wystarczyłoby wylosowanie z każdej z nich do bezpośredniego badania niektórych‘dzieci. Utworzyłyby one grupy znacznie mniejsze. Grupy te byłyby właśnie dobrane losowo, można by je uznać za reprezentujące całą populację dzieci o niskim i wysokim poziomie dojrzałości społecznej i różniące się w sposób zasadniczy tylko tą cechą. Jeśli osiągnięcia szkolne w tak dobranych grupach byłyby różne, istniałaby podstawa do wyciągania wniosku o związku istniejącym między poziomem dojrzałości społecznej a poziomem osiągnięć szkolnych.

Im bardziej ukryta przed okiem badacza jest zmienna, na zasadzie której dobieramy grupy do badań, i im rzadziej występuje ona, tym trudniej jest dokonać prawdziwie losowego doboru tych grup. Piszemy o tym wszystkim, aby zwrócić uwagę na potrzebę wyraźnego zdawania sobie zawsze sprawy ze sposobu doboru grup badanych osób. Decyduje cn o tym, czy w ogóle i ewentualnie z jakim prawdopodobieństwem możemy uogólniać wyniki badania określonej grupy na całą populację — ogół dzieci.

DlAONOZA DOKONYWANA R». I iii >NI'EK r ywnik

W niektórych wypadknch <l]u celów badań nad rozwojem dobieramy gru-i . «<iób czy też ich właściwości, które nie są aktualnie dostępne. Dzieje •1*1 lak wówczas, gdy badamy rozwój osób, które już nie żyją (np. d/le-» IónIwo czy karierę życiową osób genialnych, które dawno Już zmarły), czy l« .' wpływ na rozwój osób aktualnie żyjących tych cech, które występowały tylko w dzieciństwie, bądź też wpływ na dalszy przebieg rozwoju t właściwości w późniejszym życiu doświadczeń wczesnego dzieciństwa (np. systematycznych kar za zachowanie się agresywne, bardzo ubogich - ty też, przeciwnie, bogatych kontaktów z dobrami kultury itp.).

W wypadkach, o których tu mowa, korzystamy bądź z dokumen-i ó w, które pozostały po osobach nie żyjących (np. wytwory tych osób, I* li dzieła, wspomnienia tych, którzy się z nimi stykali), bądź też z ust im* j relacji osób, które miały najbardziej bezpośredni dostęp do zjawisk, jakie chcemy badać. Osobami takimi w pracach.dotyczących dzieci l ich rozwoju są z reguły matki. Trafność informacji uzyskiwanych od matek w toku przeprowadzanego z nimi wywiadu zależy od cech samych n itck, od zakresu ich doświadczeń z dziećmi, od tego, czego dotyczą za dawane im przez psychologa pytania, jak też oczywiście od czasu, który upłynął od wystąpienia cechy, formy zachowania się dziecka czy też zdarzenia, o które pytamy.

8 Problem czynników skorelowanych

Spotykamy się często z faktem, że dzieci, które różnią się wiekiem, płcią, środowiskiem itp., posiadają różne właściwości psychiczne. Czujemy się wówczas niekiedy upoważnieni do wniosku, iż przyczyną stwierdzonych różnic w psychice dzieci jest znany nam czynnik, różniący grupy populacji, do których dzieci te należą (a więc odpowiednio — wiek, płeć, środowisko itp.). Jednak sam wyżej wskazany fakt nie stanowi dostatecznych podstaw do tego wniosku. Być może bowiem badane grupy dzieci różnią się jeszcze czymś innym, na co nie zwróciliśmy uwagi, a co ma tendencję do współ-występowania (jest skorelowane) z tym znanym nam czynnikiem różnica jącym grupy.

Posłużymy su; dwoma przykładami: pierwszy odnosi się do wpływu czynników zewnęti /nyii na rozwój i właściwości dzieci, drugi zuś wewnętrznych.

Jednym z i .• v •* u IU w / u w n o lin y r h, którego potencjalny wpływ na przebieg io*wo)u    mv. lewi środowisko wychowu w c z e. Porównuj....... I - ■ aąą | i.«z\m'»J dzieci wychowywanych