47185 IMG$94 (2)

kie sprawia uczeń, niż przejawem troski o rzeczywistą zmianę niewłaściwego zachowania podczas lekcji.

Takie postępowanie nauczyciela pogarsza i tak już trudną sytuację szkolną uczniów społecznie nieprzystosowanych. W każdym razie nie przywraca tym uczniom zaufania do siebie ani nie ułatwia pozbycia się uprzedzeń wobec nauczycieli, lekcji i szkoły w ogóle. Uczniowie trudni wymagają specjalnego traktowania pedagogicznego, a często także podejścia psychoterapeutycznego. Przede wszystkim niezbędna jest szeroko rozwinięta indywidualizacja pracy z uczniami trudnymi. Przejawiać się ona może m.in. w icfh poznaniu, aktywizowaniu i działaniu, a przede wszystkim w natychmiastowej interwencja w momencie zaistnienia zachowań mieprzystosowawczych, w zróżnicowaniu pracy domowej i świadomym ignorowaniu oznak nieprzystosowania uczniów.

Aktywizowanie uczniów trudnych w poznaniu i działaniu polega na inspirowaniu lub dyskretnym sugerowaniu im zadań, które są w stanie wykonać i w pełni zaakceptować. Każda niemal lekcja obfituje w tego rodzaju zadania. Są to przeważnie zadania wymagające nie tyle sprawności umysłowej, ile praktycznej. Przykładem może być przygotowanie klasy do lekcji, dokonanie zapisu tematu i problemów lekcji na tablicy, demonstrowanie ilustracji, plansz, obrazów, obsługiwanie prostej aparatury audiowizualnej, zapisywanie uczniów zabierających głos w dyskusji (dla ogólnej orientacji nauczyciela, co do aktywności poszczególnych uczniów). Do zadań tych należy także odpowiadanie na stosunkowo łatwe pytania, albo też wypowiadanie się na temat lekcji w pierwszej kolejności, jeśli tylko dany uczeń trudny wyraża na to ochotę.

Aktywizując uczniów trudnych w poznaniu i działaniu na lekcji, dobrze jest również zadbać o to, aby czynnie uczestniczyli przynajmniej w jednym z funkcjonujących w klasie zespołów uczniowskich, tj. aby ich przynależność do zespołu nie była tylko zwykłą formalnością, lecz polegała na podejmowaniu przez nich konkretnych zadań zespołowych. W tym celu nauczyciel może specjalnie zachęcać ich do wypowiedzi, zwłaszcza podczas rozmów i dyskusji w zespole. Uczniowi takiemu można też niekiedy zasugerować szczegółową wypowiedź, którą zgłasza następ-

nie podczas frontalnej (ogólnej) dyskusji na lekcji. Chodzi tu przede wszystkim o to, by uczniowie trudni nabrali przekonania, że mają również coś do powiedzenia i zrobienia na rzecz klasy.

Aktywizując uczniów nieprzystosowanych społecznie, należy pamiętać, iż pożądane zmiany w ich ogólnym postępowaniu nie są możliwe wyłącznie w wyniku oddziaływań werbalnych (Kocze-tow A., 1977, s. 18). Liczy się .przede wszystkim stopień ich zaktywizowania i usamodzielnienia. Chodzi o to, aby uczeń trudny nie przesiadywał bezczynnie na lekcji, aby przynajmniej od czasu do czasu miał konkretne zadanie do wykonania i śledził z uwagą tok lekcyjny. Słowem, ma stawać się coraz bardziej czynnym uczestnikiem lekcji. Nie sposób oczywiście oczekiwać od ucznia trudnego, by nabrał od razu cech i manier ucznia, który nie sprawia żadnych kłopotów nauczycielom.

Uczeń społecznie nieprzystosowany nie zawsze rozpoczyna pracę na lekcji razem z innymi uczniami, zajmuje się sprawami, które nie mają nic wspólnego z nauką szkolną lub wykonuje zlecane mu zadania w sposób niedbały. Zachowania takie wymagają na ogół bezpośredniej interwencji nauczyciela polegającej na indywidualnej pomocy, a nie osobistym rozprawianiu się z zaistniałymi trudnościami wychowawczymi, np. w postaci wymówek, upomnień, gróźb, zakazów i kar. Pomoc taka powinna mieć znamiona postępowania pedagogiczno-terapeutycznego (por. Innerhofer O., 1977) i polegać m.in. na tym, że w przypadku gdy uczeń trudny nie przystępuje w porę do rozwiązywania wymaganego zadania, nauczyciel stara się raz jeszcze określić stawiane przed nim żądania i sposób wykonania danego zadania lub • też przez chwilę wykonywać je razem z nim, gdy natomiast Wiadomo, że uczeń potrafi poradzić sobie z owym zadaniem, domagać się bezwarunkowego jego rozwiązania w szkole lub w domu.

W indywidualnej pomocy podczas lekcji uczniom nieprzystosowanym społecznie zaleca się, aby rozpoczynać ją możliwie wcześnie, a nie dopiero wówczas, gdy inni uczniowie są daleko zaawansowani w wykonaniu danego zadania. Należy też wystrzegać się stałych napomnień i wymówek z powodu niewykonywania lub niestarannego wykonywania zadania. Czasami trzeba zadowolić się częściowym tylko wykonaniem zadania i nie

141