48794 P1240357

9*

majątkowo-, zawodowej* i prestiżowej w aspekcie grupowym oraz Indywidualnym. Kwestie te nie były dotąd przednio ten wnikliwszych dociekań socjo-mrcheologicznycfc, nie licząc uwag czynionych przy okazji omawiania tzw. grobów królewskich (np. słynny obiekt kurhanowy z Klvlk kolo Maiłby    w

Skanii - II-III EB, czy _nKUng hjSrna H8g" kolo Haga w Upplandzie - IV EB). Ule zadowala odnośny te aa tycznie fragment bardzo starannego skądinąd studium E. Beudou*¹*, traktujący o kombinacjach wyposażeń grobowych w oderwaniu od elementów obrządku pogrzebowego. By<5 może świadomość tego mankamentu powstrzymywała autora przed próbą rekonstrukcji struktury społecznej badanych populacji skandynawskich. Klmo to niektóra spostrzeżenia warto przytoczyć Jako tlo naszych dalszych rozważań. Spostrzeżenia owa bazują na materiał# o sprawdzanym charakterze (bez wątpienia sepulkralnym) 1 pewnej, wąskiej chronologii. Analizowana aaria obejmuj a 500 grobów z przedziału IY-YI EB, jest więc statystycznie wystarczająco reprezentatywna.Wyróżnionych zostało 5 grup wyposażeń metalowych z następującymi dominantami: A - mlecz lub jego miniatura, B - naszyjnik-napierśnik, C - zapinka,

D - brzytwa-? ince ta, £ - szpila. Grupa z mieczem (A), bardzo popularna w starszej EB, wytraca swe znaczenie w IV EB, zbliżając się do poziomu zerowego na przestrzeni V EB (później nieobecna) • Identycznie dzieje alę z zapinkami (C), a podobni# z naszyjnikami-napierśnikaml (B), które mają Jednak słabą kontynuację grupową w VI EB. Dla IV i V EB w to miejsca najbardziej charakterystyczna jest grupa D (optimum występowania w okrasie II-VI EB), nieco mniej E, Jako ia kulminuj# dopiero w VI EB (przy wzmożonym udziale fora obcych). Kie wszystkie grupy mają Jednakową .samodzielność. Podział nie Jest w pełni rozłączny, ponieważ niektóre z nich lnklinuj# wzajemnie (ewidentnie grupa z mleczem 1 grupa z brzytwą-pincetą w charakterze towarzyszącej). Sprzeciw metodyczny wywołuje aprioryczna, nie wyartykułowana oo prawda,niemniej doskonale czytelna, klasyfikacja grup wyposażenia podług płci obdarowanych nim zmarłych, oparta    na

tzw. oczywistych kryteriach (np. broń tylko w grobach męskich, najokazalsza biżuteria w grobach kobiecych). Tym dowolnym, bo popartym analizami antropologicznymi tylko 19 pochówków, sposobem, do męskich    za

licza Bmudou grupy AID, mieszanych - C 1 E, rezerwując grupę B dla kobiet. Z tego samego względu zastrzeżenia dotyczą konstatacji o przewadze liczebnej pochówków męskich w kompleksie grobów wyróżniających się bogactwem wyposażenia w metale, co miałoby tyć regułą w młodszej. Jak i starszej epoce brązu (wówczas łączna liczba bogatych pochówków kobiecych odpowiada ponoć zaledwie połowie grobów z mleczami).

Pozostaje niezbitym taktem, te system reguł rządzący oh    kompletowanie!

darów grobowych przechodzi dwa momenty krytyczne: pierwszy — pod koniec III EB lub na przełamie III/TT EB, drugi - na styku V i VI EB. W młodszej epoce brązu (IY-V EB) wyposażenie w metale nie tyiko zmianie się asortymentowo, ele Jednocześnie globalnie ubożeje ilościowo w porównaniu z okresami poprzedzającymi. Przyczyny tego zjawiska leżą najpewniej w nad-

Baudot! 1960, «. 1*15-120

21A

budowle, ewentualnie ozęśolowo odbijają Jakieś re struktury zec Je eta tumów społecznych; nie znajdują przecie! uzasadnienia w ogólnych tendencjach rozwojowych bazy ekonomicznej (w tym metalurgii), w owych ozaaaoh niewątpliwie wzrostowych. Komplanarność chronologiczna pierwszej cezury z horyzontem stabilizacji kontaktów kultur nordyjsklej 1 „popielnicowej” daje wiele do myślenia.

Ha przewodnie pytanie o możliwości nabywcze 1 stymulujące ludów nor-dyjakich w dziedzinie metalurgii badania Baudou odpowiadają pośrednio w prosty sposób. Kreślą bowiem Jedynie obraz społeczeństwa podzielonego wewnętrznymi regionalizmami kulturowymi, ogólnie zamożnego (optimum - IV EB), bs pewno powolnie    straty fikowanego w stania posiadania.

Słuszna będzie dlatego sięgnięcie per analogiom do lepiej poznanej, m.ln. dzięki ostatnim nowatorskim opracowaniom H. WBstemanna , sytuacji w pobliskiej Meklemburgii. Jest to tym bardziej zasadne, że przecież pozostawała one w ścisłych związkach z nordyjską kulturą brązową, a wobec ziem polskich była nawet jej głównym eksponentem, co podkreślaliśmy wiele razy w rozdziale I. Cytowany autor konstruuje hipotetyczny obraz    stosunków

społecznych opierając się na analizie zespołów grobowych, ze szczególnym uwzględnieniem zmienności wyposażenia, a także - w uzupełniającym planie -nawiązując do zróżnicowania formy pochówka (kurhan contra grób skrzynkowy, grób kloszowy, zwyczajny grób płaski) i rodzaju obrządku pogrzebowego (inhumacJa-kremacja).Świadom wycinkowości swych ocen, nie dających alę zweryfikować przez inne kategorie źródeł (materiał z osad i osiedli obronnych Jest skromny lub mało wymowny), dochodzi do przekonania, że Jul w starszej epooe brązu społeczność lokalna Jest głęboko podzielona pod względem dostępu do sfery produkcji dóbr materialnych. Dysponentem stabilnego produktu dodatkowego, najprawdopodobniej uzyskiwanego w chowie bydła lub uprawach. Jest elita plamienno-rodowa. Kieruje ona niższymi warstwami społecznymi w ramach uatroju zbliżonego do demokracji militarnej. Jedną z przesłanek, z których wynika taki wniosek. Jest obserwowana w długim odcinku czasowym specjalna pozycja broni w grobach. Jej rozmaita kombinacje, konweniujące z wyróżniającymi się ze stawami wyposażenia nie mil i tamę go, odzwierciedlają wyjątkowy status społeczny wojowników. Najlepiej widać w odniesieniu do mieczy, których nigdy nie braknie w bogatych grobach męskioh. Dla II i III EB da się wydzielić 8 męskich i h kobiece    grupy

wyposażeniowe, ze wskazaniem głównych i podrzędnych dystynktorów.    Oczy

wiście wskazanie desy gnatów wszystkich grup w rzeczywistej strukturze socjalnej Jest niemożliwe. Rozwarstwienie pogłębia się zapewne w Jakimś stopniu pod wpływem ościennych kontaktów wymiennych, a zwłaszcza płynących z nich zysków. j_#ak wiadomo, kontakty dalekosiężne dynamizują się od Illb EB, kiedy centra meklemburskie wchodzą w orbitę oddziaływań kultur pól

²¹⁹ HUctomann W*t 1*?b.