48880 SDC11614

System międzynarodowy

tym systemie i częściowo przezeń kształtowaną. Państwo liberalne zaś 1 stanowiło wytwór samoregulującego się rynku. Kluczowym elemen* 1 tern dziewiętnastowiecznego systemu instytucjonalnego byty prawa 1 rządzące gospodarką rynkową.

Zaproponowana przez nas teza brzmi następująco: idea samore- I gulującego się rynku implikowała skrajną utopię. Taka konstrukcja nie mogła bowiem istnieć przez dłuższy czas, nie unicestwiając jed- | nocześnie ludzkich i przyrodniczych podstaw istnienia społeczeństwa.-!

:

Z całą pewnością doprowadziłaby w końcu do fizycznego wyniszczenia ludzkości i przekształcenia jej naturalnego otoczenia w dzikie pustkowie. Społeczeństwo zmuszone więc było podjąć środki prze- ' ciwdziatające temu zagrożeniu. Jednak wszelkie przedsięwzięte środki ostrożności oznaczały zarazem osłabienie funkcjonowania samoregulującego się rynku i dezorganizację przemysłu, prowadząc tym samym do powstania innego rodzaju zagrożeń. Właśnie to zakłóciło rytm ówczesnej gospodarki rynkowej i w rezultacie zniszczyło opartą na niej organizację społeczeństwa.

Takie wyjaśnienie jednego z najpoważniejszych kryzysów w historii ludzkości musi wyglądać na aż nazbyt proste. Nie ma inicjatywy bardziej pozbawionej sensu niż próba sprowadzenia cywilizacji, jej I istoty i fundamentów do ściśle określonej liczby instytucji, spośród których jedną uznaje się za kluczową, i uzasadniania w kolejnych etapach analizy nieuchronnej autodestrukcji tej cywilizacji pewnymi I mechanizmami rządzącymi jej gospodarką. Cywilizacje - podobnie jak życie - rodzą się wskutek interakcji ogromnej liczby niezależnych od siebie czynników, których z zasady nie można zredukować do kilku wybranych kategorii. Próba prześledzenia instytucjonalnych mechanizmów upadku cywilizacji może się zatem wydawać pozbawiona jakichkolwiek szans powodzenia.

Jednak właśnie tego będziemy usiłowali dokonać. Świadomie dostosowujemy przy tym nasz podstawowy cel do niezwykłości tematyki, którą zamierzamy podjąć. Dziewiętnastowieczna cywilizacja była bowiem wyjątkowa właśnie dzięki temu, że opierała się na określonych mechanizmach instytucjonalnych.

Nie może nas zadowolić żadne wyjaśnienie niepozwalające wytłumaczyć raptowności kataklizmu, który nią wstrząsnął. Ludzkość zalał nagły potok zdarzeń, tak jakby uwięzione przez całe stulecie siły prące do przemian niespodziewanie zdołały się uwolnić. Społeczną transformację o ogólnoplanetarnym zasięgu zwieńczyły wojny nieznanego dotąd typu, w których starło się dwadzieścia państw. Granice nowych imperiów wyłoniły się z morza krwi. Ale wybuchy piekielnej przemocy nakładały się na wartki, choć cichy strumień przemian pochłaniających przeszłość, który często pozostawia na powierzchni jedynie trudną do zauważenia zmarszczkę! Przemyślana analiza tych mających zakończyć się katastrofą wydarzeń powinna pozwolić zrozumieć zarówno gwałtowność pewnych działań, jak i oddziaływanie powolnych procesów dezintegracyjnych.

Nasza praca nie ma charakteru historycznego. Nie poszukujemy przekonującej sekwencji wyjątkowych zdarzeń - interesuje nas wyjaśnienie ich biegu w ramach pewnych instytucji. Zamierzamy swobodnie poruszać się po przeszłości, stawiając sobie za cel wyłącznie rzucenie światła na problemy teraźniejszości. Będziemy przedstawiali szczegółowe analizy kluczowych okresów, całkowicie pomijając dzielące je etapy. Aby osiągnąć ten cel, sięgniemy po narzędzia kilku różnych dyscyplin.

W pierwszej kolejności zajmiemy się gwałtownym załamaniem się ładu międzynarodowego. Będziemy próbowali wykazać, że system równowagi sił nie mógł zapewnić pokoju w obliczu kryzysu gospodarki światowej, na której był oparty. To tłumaczy nagłość załamania, jak również niewyobrażalne tempo rozpadu, który mu towarzyszył.

Chociaż upadek opisywanej przez nas cywilizacji został bez wątpienia przyspieszony przez kryzys gospodarki światowej, jednak z całą pewnością nie był przezeń wywołany. Jego przyczyn należy szukać ponad sto lat wcześniej, we wrzeniu społecznym i rewolucji technicznej w zachodniej Europie, które dały początek koncepcji samoregulującego się rynku. Zwieńczenie tego przedsięwzięcia nastąpiło w naszych czasach - zamyka ono pewien etap historii cywilizacji przemysłowej.

W końcowej części książki zajmiemy się mechanizmami, które rządzą przemianami społecznymi oraz przekształceniami w organizacji i funkcjonowaniu państw w naszych czasach. .Skupimy się też na kondycji ludzkiej. Najogólniej rzecz ujmując, sądzimy, że analizę obecnego stanu naszej cywilizacji należy umieścić w kontekście instytucjonalnych źródeł opisywanego kryzysu.

Dziewiętnasty wiek przyniósł zjawisko niespotykane wcześniej w annałach zachodniej cywilizacji: stuletni pokój, trwający od 1815 do 1914 roku. W okresie tym - poza wojną krymską, wydarzeniem

5