51366 wmp0040

J_,-1'yOfŁ¹

jedności; następuje zniesienie lego przeciwieństwa i tym samym,¹ wola „staje sic .• czymś dla siebie i czymś rzeczywistym"*.'Wola skierowuje się teraz refleksyjnie ’■ ku sobie i jako „dla siebie istniejąca identyczność" przeciwstawia się „bytowi sa- :■ memu w sobie”—czyni to ■/ osoby podmiot.

Urzeczywistnienie sic wolności jako istniejącej samej w sobie woli może ■■ mieć miejsce tylko w woli podmiotowej. ^Moralny punkt widzenia jest [...] co drt swej postaci prawem woli podmiotowej. Zgodnie z tym prawem wola uznaje coś i jest czymś tylko o tyle. o ile to, CO uznaje, jest czymś jej własnym, o ile w nim jest ona dla siebie czymś podmiotowym'*¹,'

.'Wola podmiotowa, czyli wola moralna, wyraża się w działaniu. Działanie moralne jest takim działaniem. ..by w swej zewnętrzności było przeze mnie uświa-damiane jako moje działanie, [...1 by było istotnym odnoszeniem się do pojęcia • jako do czegoś, co być powinno, i [...} odnoszeniem się do woli innych”^{1 2 3 4 5 6}. Dziali- 1 nie jest cz.yncnt urzeczywistniającym cek Prawo woli |xilcga na tym, że uznaje o- ■ na za swo je tylko takie działanie, którego przesłanki, to znaczy cel, są jej zmitic- l Wola jest zatem świadoma swego działaj ua.. 1 legel nazywa to prawem wiedzy'"'*.: ’ ĄY moralności treścią woli podmiotowej jest dobrofcilas Wahl). Dobro, założo¹ ■ | nc początkowo jako dobro samej podmiulowośd „okazuje się dobrem wstydi .* . Jrich. Dobm wielu innych «...| w ogóle okazuje się (...) istotnym celem i prawem ^v podmiotowości”^y. Zamiarem woli jest zarówno moje dobro, jak i dobro iimydi: ’^; Dobro innych jest właśnie „zamiarem moralnym”. Zamiar ten „nic może uspra- ■ wicdłiwić żadnego bezprawnego działania"'".

'Poza iulcncj-.imi, tj. „zamiarem moralnym”, istotne jest w woli moralnej także przekonanie..- „Mogę wobec samego siebie wysunąć żądanie i uważać za moje- ■/ podmiotowe prawo uznawanie tylko takiego obowiązku, który oparty jest na 5 dobrych podstawacli i co do któmgo jestem przekonany, że jest obowiązkiem,;; a nawet jestem przekonany, że olxiwią/ck ten poznaję w samym jego pojęCiti * i jego naturze⁷.

lXibn> pojmuje wola moralna jako „jej bezwzględne zobowiązanie”, oliowią-zck. który w sensie treściowymi wola moralna sama sobie określa i nadaje. Obowiązek jest tu nakazem: ^czynić tn. co /.godne z prawem i dbać o dobni (day Wahl) własne i u clnbm w jego określeniu ogólnym, o dobni innych ludzi"'³'.

' Okmśla działanie i decyduje o nim sumienie, .'sumienie moralne jest .jńeskoii.- • czona. formalną pewnością samego siebie, która właśnie dlatego jest zarazem ", pewnością tego to podmiotu. Sumienie wyraża absolutne uprawnienie podmiotu-.-; wej samowiedzy do tego, by w sobie i ze siebie samej wiedzieć, co jest prawem Ą i obowiązkiem i by rtie uznawać niczego poza tym, co ona sama uważa za dob- : re"^u.

Działanie moralne ma więc charakter racjonalny o tyle. że zmierza świadomie j

a uzyskuje wolną, jednostkową podmiotowość. Wola podmiotowa sama sobie nadaje prawo, które czyni postępowanie podmiotu nic lylko racjonalnym, ale i moralnym. Dziętd temu prawo, .któremu wola moralna podporządkowuje się, jest prawem prze/, ni a uznanym. Wola moralna silnia lylko takie obowiązki, Które uwala /.a dolire, t/n, —co do kióiycli jest przekonana, że s:t one jej obowiązkiem. Pewność towaizy.s/rjca prze-kÓPamu j-.sr pewnością sumienia. Sumienie jesi więc podstawą i źródłem wiedzy ótym, co jest dobre, twyięc jest tym s;imyin fiódłcm wicd/y dotyczącej Ó7xiwiążlni.

tło określonego celu. który wyznacza intencja urzeczywistnienia dobra zarówno samego podmiotu, jak i dobra wszystkich innych podmiotów. To dopiero dzięki woli moralnej al atrakcyjnie rozumiana osoba uzyskuje wolną, jednostkową pod-

Dobro moralne ma więc charakter siibieKt^vny7TaJczy bowiem ód podmioto-wej wiedzy, od poszczególnego sui ńićnFa.T7ziaInnie moraInc nie jest więc dztala-męOLi>kreślonym pr/.cz stale, isiniejącc poza podmiotem, zasady. Przeciwnie, wola moralna musi za każdym razem rozstrzygać - odwołując się do sumienia -o Cym. jakie postępowanie jest w danym momencie dobre, moralnie słuszne.

Zatówno w seasie logicznym, jak i historycznym, ..ntprjdność jesi założona ętzez ctycznośe; ale taką styczność, która jest etycznuścią łx*zjjośrcdiii!t. Pisząc nsfaiuż.ytiiej Grecji licgel stwierdza: „W ustroju tym subsiancjalność prawa,poi-izeby państwa, dobro powszechne s:t r/cczą istotną dla jednostki, ale są one takie tylko jako nakaz, obyczaju, jako wyraz woli obiektywnej, lak iż moralność w sensie właściwym, tj. jako wewnętrzne przekonanie i zamiar, jeszcze nic istnieje. Prawo istnieje tu i w swej treści jest prawem wolności, prawem rozumnym, obowiązuje zaś, ponieważ jest prawem jako nakaz bezpośredni"^1,1 IjioclLr. A.I*;|. Moralność, jako ..refleksja i subiektywność woli" pojawia się — zdaniem Hegla -wraz z Sokratesem: ..Dopiero soliści, nauczyciele mądrości, byli pierwszymi, którzy wnieśli c/.ynnik subiektywnej refleksji i siwor/yli nową naukę, która głosiła, że każdy powinien postępować podług własnego przekonania |...] i lak rozpoczyna się subiektywna, niezależna wolność, w ramach której jednostka zdolna jest. nawet wbrcv/ istniejącemu ustrojowi, kierować się we wszystkim swoim sumieniem”¹⁵.

Dopiero w państwie nowożytnym - wedle Ilcgla— obiektywność ctycznoś-«traci swą bczpośiedniość; zapośirilnicza ją subiektywność woli moralnej, która przechodzi w obiektywizm prawdziwej ctyczności. Sumienie ma tu stale zasady, które są dla niego obiektywnymi, treściowo określonymi obowiązkami. To dopiero tutaj. Jityczność jest ideą wolności jako żywe dobro, które w samowiedzy ma swą wiedzę jo sobie], swoją wolę. a dzięki działalności lej samowiedzy swoją rzcc/ywisiość’’^,rt. Następuje tu więc połączenie obiektywnego systemu zasad i o-Jwwiązków z systemem podmiotowej wiedzy. T-iyczoość jest tu „wolnością, c/.yli istniejącą samą w sobie i dla siebie wola jako coś obiektywnego • kręgiem konieczności l...)"¹⁷. Jest to konieczność prawa i - jak to nazywa Hegel — „mocy etycznych”. Jednak ani prawo, ani owe „moce etyczne" nie są czymś obcym podmiotowi; „przeciwnie, podmiot daje im duchowe świadectwo tego, że stanowią jego własną istotę, że w nich ma poczucie własnej pewności'’¹*.

fi W.RH «• * e I, WyUaJyzfikrujii darjfn>, ihun. Mnalowlri, A.l *»Jnun. l.U. PWN", \Viixt: ^l,rWke.tS3-54.

¹⁴C.W.rJIcpeI.ZasadyJUoitijnpfjuti. wyit cyl„x.)61. ⁿ Tamie. j.l<£Ł ^Ihdt * tci

1

'Tamże, *.113.

2

'Tamże, s.lld

3

Tuiiże, ».IKL

4

‘IWił. ».I23.

5

’ Tamże, j.130.

6

^MMtiti3Ł

7

lamie. 1,135. ^,7Tbn»że, £-l3R.