52058 skanuj0202 (2)

420 NAUKA O ODPOWII DZIAI MOŚCI MORAl M >

przez określoną czynność sprawione. Niewątpliwie spowodowanie drugiego skutku za pomocą danej czynności dokonało się w specyficznych wa runkach, nietypowych dla sytuacji, w których zazwyczaj dana czynnow bywa spełniana: spożycie pokarmu nie zakłada chorej wątroby, a także stosowanie leku nic zakłada stanu ciąży. Po prostu w przedmiotach, ku którym zmierzają te czynności, pojawił się element nowy. nie przynależny w zasa dzic do ich konstytucji, obecny tam tylko doraźnie (nadwyrężony organ, ciąża). W stosunku do wewnętrznej celowości danego aktu tego rodzaju czynności są czymś zew nętrznym, można je określić jako zewnętrzne uwu runkowanie przedmiotu danej czynności.

Mimo to pozostaje nadal pytanie, czy tego rodzaju zewnętrzne uwarunko wanic drugiego skutku określonej czynności w ystarczy do uznania go za sku tek uboczny. Sprawa jest nader zawikłana i odpowiedź w aktualnym stanie poglądów musi być formułowana nadal bardzo ostrożnie. Zdaje się jednak że uprzednio (w I wydaniu) zajęte stanowisko trzeba poddać pewnej korek turze. Drugi bezpośrednio z danego działania w ynikający skutek nie jest n.i pewno skutkiem naturalnym, ale też trudno podtrzymywać zdanie, żc jol skutkiem ubocznym, czyli sprawczo przez, działający podmiot nic spowodo wany, a przynajmniej skutkiem ubocznym we właściwym tego słowa zna czcniu. Jest to odmienna postać skutku aktu. bliska skutkom ubocznym, ale od nich różna, nazw ijmy ją ..bezpośrednim skutkiem zewnętrznym".

Z kolei mając przed oczyma przeprow adzoną analizę obiektywnego si.i nu działania, które powoduje skutki uboczne i bezpośrednie skutki zewnętrz nc oraz porównując z nimi analogiczny stan działania sprawiającego sku tek naturalny, można ustalić zasadniczę różnicę, jaka zachodzi między nimi odnośnie do nastawienia woli człowieka. Skutek naturalny zdetermino wany jest wewnętrzną celowością danego działania, dlatego stanowi intc gralną. nicrozdziclną część jego całości. Wobec tego człowieka, o ile /.i mierzą spełnić daną czynność, tym samym zamierza urzeczywistnić jego skutek natutralny. Obiektywna struktura tej czynności sprawia, żc inac/ci być nie może Z uwagi na to przyjąć należy, żc we wszystkich tego rodzaju wypadkach wola człowieka jest jednakowo bezpośrednim sprawcą dane) czynności i jej naturalnego skutku (sprawcą - bądź w zamierzeniu, bądź faktycznym po jej w ykonaniu).

Również w wypadku bezpośredniego skutku zewnętrznego wydaje się bardziej prawdopodobnym zdanie, żc zamierzenie przez działający pod miot odnośnego działania zawiera w swej intencjonalnej treści równie/ zamierzenie tego skutku. Przemawia za tym sprawcza zależność skutku 121

POJIjCIF oomwil OZIM NOŚCI MORAl NFJ I ZASADY PONOSZhNIA...

zewnętrznego od spełnianego przez podmiot aktu. Jak się zdaje, zewnętrz na dorażność jego uwarunkowania nie stwarza tak istotnej przeszkody, aby nic pozwalała w podmiocie działania uznać koniecznej przyczyny tego skul ku podobnie, jak to ma miejsce w przypadku skutku naturalnego.

Sytuacja ulega radykalnej zmianie dopiero z chwilą, kiedy bierze się pod uwagę skutek uboczny we właściwym tego słowa znaczeniu. Jak wio domo. jego pojawienie się zakłada współdziałanie innej przyczyny. Dzięki temu między działaniem człowieka a skutkiem ubocznym nic zachodzi bez pośredni związek przyczynowy W takim wypadku, rozpatrując nastawie nic woli w jej odniesieniu do stanu obiektywnego, nic można pow iedzieć, żc człow iek zamierzając czynność, z którą wiąże się jakiś skutek uboczny, mocą tego samego zamierzenia musi rów nocześnie z rów ną koniecznością zamierzać także i ten skutek uboczny. A zatem ostatecznie od woli człowieka zeleży. jak się ustosunkuje do tego skutku ubocznego. Ogólnie mówiąc może on zająć dwojaką postawę.

Pierwsza z tych postaw' polega na tym, że człowiek podejmując działa nie, z którym wiąże się jakiś skutek uboczny, czyni to. aby urzeczywistnić ten właśnie skutek uboczny, mimo żc celowość jego działania do tego skul ku nie zmierza. W takim wypadku bezpośrednim celem działania człow ieka jest skutek uboczny, któremu człowiek zamierzeniem woli przypor/ąd kowujc swoje właściwe działanie wraz z jego skutkiem naturalnym. Jeżeli więc człow iek tak ukształtuje postawę swej woli. widać, że silą swego chce nia zwraca się on bezpośrednio do skutku ubocznego. W jego woli /.i wiera się chcenie skutku ubocznego, czyli zamierza go bezpośrednio, mimo że w obiektywnym działaniu osiąga go tylko /a pośrednictwem doraźnego układu czynników zewnętrznych. 7. tego też tymłu omawiana postawa woli upodabnia się do postaw y zajętej przez człowieka wobec skutku naturjIiic go. Owszem, jeżeli rozpatruje się rzecz przede w szystkim od strony nasta wicnia woli, obie te postawy dadzą się sprowadzić na wspólną płaszczyznę i traktować łącznic.

Z kolei należy rozpatrzeć drugą możliwą postawę woli wobec skutku ubocznego. Polega ona na tym. że zamierzenie woli zwraca się wyłącznic w' stronę skutku naturalnego, który stanowi bezpośredni cel jej działania Natomiast skutek uboczny, który towarzyszy jej działaniu niezależnie <>>l niej, wola tylko toleruje. Tolerować zaś znaczy zająć taką postawę, w której wola decyduje się spełnić działanie, z którym ten skutek się łączy, .ile tylko dla odpowiednich racji, ponieważ o ile to od niej zależy, tego skutku nie chce, odwraca się od niego. W takim wypadku nic można powiedzieć, żc człowiek jest jego sprawcą czy to dzięki obiektywnej strukturze działa