48505 Obraz8 (71)

62 IV. Opieka i pomoc społeczna w II Rzeczypospolitej

pewnych obszarów, na przykład miasta stołecznego Warszawy czy województwa śląskiego. Odrębna statystyka dla Śląska była konsekwencją przyjętych rozwiązań prawno-administracyjnych w II Rzeczypospolitej, które gwarantowały dla tego obszaru daleko idącą autonomię z własnym budżetem i oddzielną polityką socjalną włącznie. Nie obowiązywała w województwie śląskim ustawa o opiece społecznej ani wiele rozporządzeń wykonawczych¹²⁷. Warto zauważyć, że ustawa o opiece społecznej nie obowiązywała w całej rozciągłości również w wielu innych regionach, tzn. że przedwojenna opieka i pomoc społeczna były zorganizowane według zróżnicowanych terytorialnie aktów prawnych. Inne regulacje obowiązywały na terenie byłego zaboru pruskiego (w województwie poznańskim, pomorskim oraz w części województwa śląskiego obowiązywały dawne przepisy niemieckie), inne w części byłego zaboru austriackiego (w części cieszyńskiej województwa śląskiego obowiązywały dawne przepisy austriackie), a jeszcze inne na terenie byłego zaboru rosyjskiego oraz w części zaboru austriackiego (tu zastosowanie miały przepisy ustawy o opiece społecznej z 16 sierpnia 1923 r.)¹²⁸.

Kolejny kłopot wiąże się z nieco innym niż współcześnie obowiązującym zakresem przedmiotowym opieki i pomocy społecznej. W okresie międzywojennym do tego zakresu zaliczano m.in. żłobki, zorganizowane formy wypoczynku dla dzieci i młodzieży (kolonie i półkolonie), ogrody jordanowskie, ogródki działkowe. Po II wojnie światowej zakres przedmiotowy opieki i pomocy społecznej znacznie zawęził się, głównie za sprawą działalności zakładów pracy, których funkcja socjalna stała się równie ważna, jak produkcyjna. Warto jednak zauważyć, że od 1989 r. możemy obserwować odwrócenie tej tendencji, o czym może świadczyć powtórne zagospodarowywanie przez opiekę i pomoc społeczną „niechcianej” zakładowej działalności socjalnej (np. organizowanie kolonii i półkolonii dla ubogich dzieci), która stała się balastem dla restrukturyzowanych przedsiębiorstw. Świadczy to o wielokie-runkowości zachodzących zmian i w jakiejś mierze podważa hipotezę o linearnym procesie rozwoju w obszarze aktywności socjalnej państwa. Tym m.in. zmianom poświęcona jest dalsza część pracy.

¹²⁷    Na Górnym Śląsku opieka i pomoc społeczna były zorganizowane według ustawy z dnia 8 marca 1871 r. w sprawie wykonania ustawy' Związku północno-niemieckiego o siedzibie uzasadniającej wsparcie oraz ustawy z dnia 30 maja 1908 r. (i ich późniejszych zmian i dostosowań do prawa polskiego). Zob. S. Grocholski, E. Chwalewik, „Opieka społeczna w województwie śląskim. Zbiór ustaw i rozporządzeń”, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, Warszawa 1931.

128    w województwie poznańskim i pomorskim opieka i pomoc społeczna były zorganizowane według tych samych ustaw co na Górnym Śląsku. Zob. S. Grocholski, E. Chwalewik, „Opieka społeczna w województwach poznańskim i pomorskim. Zbiór ustaw i rozporządzeń”, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, Warszawa 1930. Na Śląsku Cieszyńskim opieka i pomoc społeczna były zorganizowane według prawa austriackiego, tj. ustawy z dnia 3 grudnia 1863 r. w sprawie uregulowania stosunków swojszczyzny (i jej późniejszych zmian i dostosowań do prawa polskiego). Zob. S. Grocholski, E. Chwalewik: „Opieka społeczna w województwie śląskim. Zbiór ustaw i rozporządzeń”, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, Warszawa 1931.