54016 skanowanie0007

10

Zjawisko kształtowania się ‘trzeciego nurtu' wtapia się w ogólniejszy proces przemian artystycznych, któremu patronuje światopogląd postmodernistyczny. Muzyka należąca do owego nurtu staje się często składnikiem propozycji twórczych sięgających po różne typy tworzywa, operujących symultanicznie wieloma mediami oraz swobodnie mieszających gatunki i konwencje, których ‘czystość' do niedawna jeszcze strzeżona była przez respektowane powszechnie reguły ‘smaku* i rzemiosła artystycznego. Klimat ten sprzyja oczywiście także zacieraniu się granic między kulturą elitarną i popularną. Muzyka wywodząca się z tej ostatniej wnosi do nowych projektów artystycznych swe działające ożywczo doświadczenie estetyczne, a także, co nie jest bez znaczenia, przyciąga do nich swą całkiem liczną publiczność¹⁰.

Dodajmy tutaj, że publiczność owa rośnie z każdym rokiem, a jej gusta muzyczne obejmują zarówno arie Pavarottiego, jak i polityczną odmianę muzyki rap. Na marginesie swoich rozważań o sztuce postmodernistycznej, prowadzonych na przykładzie „elektronicznej orgii” koncertu Live Aid i twórczości McLarcna, cytowany już Lars Nittve napisał:

I    stało się jasne, że oto otrzymaliśmy prawdziwą muzykę Live Aid, stanowiącą oryginalną, wieloetniczną syntezę pozbawioną ‘oryginałów', wytwór, który eksplozję koncertu poza granice państw przemieni! w trawiącą wszystko implozję i sprawił, że na chwilę Ziemia skurczyła się do rozmiarów maleńkiej płyty, kręcącej się wokół własnej osi z szybkością 45 obrotów na minutę¹¹.

Sztuka współczesna, jak z tego wynika, nie jest już zdominowana przez sztuki piękne, lecz przez zajmujące ich miejsce mass media²². Ale masowość kultury, w sensie jej zasięgu, logicznie nie przesądza niczego w sensie jej wartości. Ignorowanie kultury masowej, w tym muzyki rockowej, przeobrażającej kształt całej współczesnej twórczości i kultury, jest w najgorszym wypadku wyrazem złej woli, w wypadku najlepszym badawczą ślepotą; albowiem margines kultury masowej - margines rockowej subkultury -- przerósł w dobie postmodernizmu sam siebie, osiągając wagę i znaczenie zarczerowane dotąd dla zjawisk w naszej kulturze kluczowych, czyli zasadniczych. Rock uwydatnia kulturową istotność marginesu i zatraca zarazem swój „marginalny” cks-centryczny charakter, a kobieta nie jest już „czarnuchem świata”. Pamiętać jednak należy, że jakakolwiek wiara w ideologiczną „czystość” i niepodległość rocka byłaby dowodem naiwności: tam, gdzie w grę wchodzą olbrzymie pieniądze, gdzie zdobyć można krótkotrwałe, lecz głębokie wpływy kulturowe, siły hegemonii i manipulacji ideologicznej pracują nieustannie ze wzmożoną siłą, toteż muzycy rockowi, pragnący zachować rzeczywistą, a nie tylko iluzoryczną niezależność, zachować muszą również nieustanną czujność wobec władzy i rozmaitych sił politycznych, pragnących podporządkować sobie muzykę i jej publiczność. Jak dotąd

¹⁰ G. Banaszak, op. cii., s. 159-160.

^II    L. Nittvc, op. cii., s. 34.

wszelkim zewnętrznym naciskom opiera się najskuteczniej muzyka rap, przez establishment polityczny, szczególnie amerykański, uznawana za szczególnie niebezpieczną, daleka jest bowiem od pełnienia celów czysto rozrywkowych i zwraca się często przeciwko tzw. „ustalonemu porządkowi społecznemu", ujawniając próby manipulacji społecznej, dokonywane przez przedstawicieli władzy zarówno państwowej, jak i ekonomicznej. Oczywiście raperzy nie są odosobnieni ani w swoich poglądach, ani w swoich postawach, przecież obok nich działa również ogromna grupa muzyków, nie zajmujących w ogóle stanowiska w sprawach pozamuzycznych, toteż na rockowym rynku, wchłoniętym już niemal w całości przez przemysł kulturowy, przez olbrzymią machinę kultury masowej, trwają ciągłe zmagania o - z jednej strony - zachowanie niezależności estetyki muzycznej i niezależności poglądów w obliczu rosnącej komercjalizacji, z drugiej zaś strony o zniewolenie i poskromienie za pomocą środków prawno-finansowych tych muzyków, którzy nic rezygnują z dawnych kontrkulturowych, alternatywnych ideałów i raz osiągnąwszy znaczącą pozycję wśród widzów i słuchaczy za nic nie chcą podporządkować się naciskom zewnętrznym. Skomplikowane, acz niezwykle interesujące i znamienne relacje między władzą, silami politycznymi i muzyką rockową wymagają jednak znacznie głębszej i staranniejszej analizy, przynajmniej na gruncie polskim. Tu sygnalizujemy zaledwie jeden z najbardziej interesujących i najsubtelniejszych problemów współczesności, problem, który na skalę globalną trzydzieści lat temu nic tylko w ogóle nie istniał, ale był wręcz nic do pomyślenia.

II

Kobieta nie jest już „czarnuchem świata”, choć - tak jak w przypadku rocka - trudno powiedzieć, by zajmowała we współczesnym, patriarchalnym nadal święcie, pozycję centralną: po pierwsze dlatego, że, jak chce Derrida, „centrum” nie jest rzeczywistym bytem i istnieje jedynie jako funkcja, po drugie zaś dlatego, że postmodernistyczny margines nie tyle przesuwa się ku centrum, będącemu zarazem wszędzie i nigdzie, ile okazuje się coraz bardziej istotny dla zaistnienia i zrozumienia kulturowego „tekstu”, którego jest integralną całością, wbrew tradycyjnemu mniemaniu, przy-pisującemu marginesowi rolę zbędnego suplementu, strefy pustej, nic wytwarzającej i nie posiadającej znaczeń. Postmodernizm obejmuje zatem - czyli dostrzega i akceptuje - także margines feministyczny, zgodnie ze swoim uniwersalis-tycznym dążeniem do pluralizmu, hetcrogcniczności i różnicy. Zgodnie z postulatem Foucaulta postmodernizm dopuszcza do głosu feministycznego ..Inneeo” w nadziei, żr. nrzemówi nr/ez niepo znaczeniotwórcza różnica.