54331 Image 30

ty:znych do analiz Ilościowych, rozszerzanie zasięgu tych analiz oraz ro .poczęto próby wykorzystywania ustaleń liczbowych w Wyjaśnianiu (g netycznym i przyczynowym) faktów zbiorowych, a nawet pojedynczych zdarzeń. Teorię i analizy eksperymentowano głównie w ekonomii po i tycznej i historii gospodarczej. Można by wymienić wielu autorów tero typu prac, między innymi: J.M. Kynes, E. Labrouss, A. Soboul, J. Hamilton, U.Hauser i inni. Na gruncie polskim należy wymienić .1. Rutkowskiego, autora wielu prac z historii agrarnej (in.in praca pt. Badania na- podziałem dochodów w czasach nowożytnych, 1938).

Początek trzeciej fazy umieszcza J. Topolski pod koniec drugiej we ny światowej i proces ten trwa po dzień dzisiejszy, charakteryzuje się on dalszym pogłębianiem podstaw teoretycznych metod ilościowych w historii w oparciu o współpracę między różnymi naukami (głównie hi-sto ii, ekonomii i socjologii) oraz poszerzaniem jej zakresu na różne dziedziny. Warto dodać, że historycy z badaniami ilościowymi sięgali głęboko w przeszłość. Do cech wyróżniających trzecią fazę należy zaliczyć jakby zrastanie się statystyki z różnymi dyscyplinami historycznymi oraz znaczne pogłębienie analiz ilościowych w historii związane z coraz powszechniejszym stosowaniem ich w nauce ogólnej. Nastąpiła w tym okresie leż znaczna integracja metod ilościowych z wieloma naukami, jak historią, ekonomią socjologią i psychologią społeczną dla których ta nauka staje się coraz bardziej wspólna.

2. Cele statystyki historycznej i podstawy źródłowe

Celem stosowania metody statystycznej w historii i przyczyny wprowadzenia do historii metod ilościowych częściowo już omówiliśmy. Najogólniej biorąc, celem tym jest ustalenie faktów masowych i zależności przyczynowych między tymi faktami i na tej podstawie ustalanie praw statystycznych. Celem tym jest także ułatwienie opisu tych faktów

Historyczne źródła statystyczne nie tworzą w bazie źródłowej jakiejś oddzielnej grupy źródeł wymagającej specjalnej klasyfikacji. Także obserwacja źródeł statystycznych (badanie) nic różni się niczym innym, lak w krytyce wewnętrznej jak i zewnętrznej, od pozostałych. Podobnie krytyka statystycznych źródeł pisanych wymaga tych samych reguł w celu ustalenia autentyczności źródła, jak i wiarygodności zawartych w nim informacji. Materiały statystyczne (dane liczbowe) są często przemieszane z ogólnymi źródłami historycznymi, stąd nieraz jest kwestią przypadku, że dane źródło można zaliczyć do źródeł statystycznych. Nie jest zresztą istotne zajmowanie się historyka jakimiś osobliwościami w źródłach sta-tystki historycznej. Daleko ważniejszą sprawą jest, by historyk mógł dostrzec, które źródła nadają się do statystycznego wykorzystania.

M. Kula podzielił źródła statystyczne na:

a) źródła pochodzenia statystycznego (np. spisy ludności),

I)) źródła typu instutycjonalnego dotyczące zjawisk masowych (np. rejestry podatkowe),

c) źródła dotyczące zjawisk indywidualnych, występujące masowo.

Zarówno on, jak i .1. Topolski uważają, że choć źródeł statystycznych historyk może szukać we wszystkich wymienionych trzech grupach (zarówno źródeł pisanych, jak i materialnych), to przyszłość badań historyczno - statystycznych należy do ostatniej grupy, najsłabiej dotąd wykorzystanej.

Zasada występowania historycznych źródeł statystycznych jest taka sama jak pozostałych, takie same występują ograniczenia chronologiczne i rzeczowe. Im głębiej sięgamy w przeszłość, tym mniej mamy do dyspozycji danyclt liczbowych, im późniejszy badamy okres tym źródeł jest więcej, począwszy od wieku XIX, a zwłaszcza wieku XX jest ich coraz więcej.

W statystyce historycznej stosowane są różne rodzaje obliczeń, przedstawimy najważniejsze z nich, tj. obliczenia szacunkowe, wyczerpujące, reprezentacyjne oraz średnie arytmetyczne.

3. Obliczenia szacunkowe

Metoda obliczeń szacunkowych stosowana jest wówczas kiedy występuje brak potwierdzeń źródłowych o interesujących nas faktach, poz\vnla~oiia ńa dokonanie takich ustaleń, o których istniejące źródła historyczne milczą. W sytuacji, o której mowa mogą wystąpić trzy rodzaje możliwości:

1)    posiadając przeliczenia określonych zbiorów ustalonych na podstawie materiałów źródłowych, będziemy poszukiwali innych danych dotyczących zbiorowości nic występujących w źródłach, nazywamy to szacunkami mnożnikowymi;

2)    ustaloną w oparciu o źródła pewną część danych interesującego nas zbioru przenosimy na cały badany przez nas zbiór (nazywane to jest szacunkami strukturalnymi);

85