55698 Werbalna
3

a

m

HatraNkO

elementów uójeztonowy zapis, który odpowiada tram składnikom językowym, a mianowicie - charakterystyce fonologicznęj. charakterystyce synttktyczncj (np. N. Cz itp.. a także role tematyczne) oraz znaczeniu. Charakterystyka syn taktyczna wyznacza z góry miejsce i funkcję danego elementu w zdaniu, np. jeśli to czasownik. to określona jest liczba przyjmowanych przezeń argumentów. Po drugie, uznano, że każda transformację można sprowadzić do jednej ogólnej reguły A/mr alfa, gdzie alla jest dowolnym elementem leksykalnym, a Mow oznacza jakikolwiek ruch. czyli przesunięcie danego elementu, w tym także jego usunięcie (ale wtedy pozostaje po nim tzw. ślad).

Jaki jednak status mają pojęcia struktury głębokiej i powierzchniowej w tym nowym modelu UG? Z dużym uproszczeniem można przyjąć, że struktura głęboka stanowi teraz wynik pracy teorii X', która czerpie informacje ze słownika (leksykonu) umysłowego, co obrazuje schemat na rys. 21. Terminem Dstruktura określona jest tam zmodyfikowana forma pojęcia struktury głębokiej z teorii standardowej, stanowiąca poziom reprezentacji podstawowych, głębokich relacji gramatycznych. a termin S-strubura - analogicznie - stanowi przekształcenie dawnej struktury powierzchniowej.

teoria x|* Z , LEKSYKON

1

D-struktura

▼

Moye alfo v

S-struktura

*    ^4

forma    forma

fonetyczna    logiczna

Rysunek 21. Relacje między strukturą głęboką a powierzchniową w UG

Relacje przedstawionego tu schematu są ukierunkowane w tym sensie, że D-strakuira jest rzutowana pr/y użyciu Slow alfa na S-stiuktuię, a ta 7. kolei 7. jednej strony na formę logiczną, a z drugiej na fonetyczną. Taki schemat możemy jeszcze znaleźć w artykule pt. Teoria mad l parametrów Noama C homsky’ ego i Howarda Lwnika, zamieszczonym w Programie minimalistycznym Chomsky'ego 106 (1995, i. 22). Sam /aś (homsky deklarując jako jedno z założeń tego programu

muwamc redundancji. dochodzi do wniosku, że oba ic poziomy rrnu rnwi ii zdania można sprowadzić do jednego. Nazwał go »y«t«mcm komputacyioym i Czerpie on rozbudowane dane z leksykonu (ałownilca umyaloweeo) nar/M. » lówno formę fonetyczną, jak i formę logiczna danego /dama. co przedstawia •chc-mai z rys 22. Odrzucenie pojęć struktury głębokiej i powier/chniowcj może pd-nak budzić pewne zastrzeżenia, które przedstawię dalej.

UO *

system    I    LEKSYKON

komputacyjny

forma    forma

fonetyczna    logiczna

Ryiunck 22. Model minimalisty czny

Zwróćmy też uwagę, żc przy tak rozbudowanym strukturalnie słowniku umysłowym (leksykonie) znika problem zdań bezsensownych, jakie reguły struktur frazowych mogły dowolnie produkować. Jeśli każde wejście leksykalne ma ściśle określoną funkcję w zdaniu, a przypisane mu znaczenie nakłada pewne ograniczenia na możliwe jego związki z innymi elementami słownika umysłowego, to dobór związków frazeologicznych z leksykonu nie dopuści już do połączenia .bielonego” z „bezbarwnym” ze sławnego przykładu Chomsky’ego. Tak więc nowy model UG generuje zdania sensowne. Nic gwarantuje to jednak ich prawdziwo ści. Tę musimy ustalać niezależnie od języka, który nic jest z istoty swej logiczny (polski wymaga np. stosowaniu podwójnego przeczenia: nikt tutaj nie przyszedł, co zgodnie z zasadami logiki oznacza afirmację. a me negację). Język wyraża nasze myśli, mogą one być mądre i głupie, logiczne i nielogiczne. Dlatego istotne są połączenia UG Z innymi kompetencjami poznawczymi, w których obowiązują reguły poprawnego myślenia. Weźmy sylogizm typu: Każdy cslowiek jest śmiertelny, Sokrates jest człowiekiem. Z tych dwu przesłanek płynie jedyny prawdziwy wniosek, że Sokrates jest śmiertelny. 1 oczywiście takie zdanie o Sokratesie nasza kompetencja językowa potrafi wygenerować nie dlatego jednak, iż jest to zdanie prawdziwe, tylko dlatego, że jest sensowne. Ale sensowne jest również zdanie: Sokrates jest nieśmiertelny. 1 choć tego zdania w kontekście omawianego sylogizimi nie i nożna uznać za prawdziwe, to zwróćmy uwagę, iż w figuratywnym sensie (np. jeśli przez nieśmiertelność będziemy rozumieć trwanie w ludz-