DSC00457 (2)

Rozdział 8

elementów trójczlonowy zapis, który odpowiada trzem składnikom językowym, a mianowicie - charakterystyce fonologicznej, charakterystyce syn taktycznej (np. N, Cz itp.. a także role tematyczne) oraz znaczeniu. Charakterystyka syn taktyczna wyznacza z góry miejsce i funkcję danego elementu w zdaniu, np. jeśli to czasownik, to określona jest liczba przyjmowanych przezeń argumentów. Po drugie, uznano, że każdą transformację można sprowadzić do jednej ogólnej reguły Move alfa, gdzie alfa jest dowolnym elementem leksykalnym, a Move oznacza jakikolwiek ruch, czyli przesunięcie danego elementu, w tym także jego usunięcie (ale wtedy pozostaje po nim tzw. ślad).

Jaki jednak status mają pojęcia struktury głębokiej i powierzchniowej w tym nowym modelu UG? Z dużym uproszczeniem można przyjąć, że struktura głęboka stanowi teraz wynik pracy teorii X’, która czerpie informacje ze słownika (leksykonu) umysłowego, co obrazuje schemat na rys. 21. Terminem D-slrulaura określona jest tam zmodyfikowana forma pojęcia struktury głębokiej z teorii standardowej, stanowiąca poziom reprezentacji podstawowych, głębokich relacji gramatycznych, a termin S-struktura - analogicznie - stanowi przekształcenie dawnej struktury powierzchniowej.

teoria X’| *    , LEKSYKON

1

D-struktura

l

Move alfa

S-struktura

forma    forma

fonetyczna    logiczna

Rysunek 21. Relacje między strukturą głępoką a powierzchniową w UG

Relacje przedstawionego tu schematu są ukierunkowane w tym sensie, że D-struktura jest rzutowana przy użyciu Move alfa na S-strukturę, a ta z kolei z jednej strony na formę logiczną, a z drugiej na fonetyczną. Taki schemat możemy jeszcze znaleźć w artykule pt. Teoria zasad i parametrów Noama Chomsky'ego i Howarda Lasnika, zamieszczonym w Programie minimalistycznym Chomsky’ego 106 (1995, s. 22). Sam zaś Chomsky, deklarując jako jedno z założeń tego programu

usuwanie redundancji, dochodzi do wniosku, że oba te poziomy reprezentacji zdania można sprowadzić do jednego. Nazwai go systemem komputacyjnym UG. Czerpie on rozbudowane dane z leksykonu (słownika umysłowego), tworząc zarówno formę fonetyczną, jak i formę logiczną danego zdania, co przedstawia schemat z rys. 22. Odrzucenie pojęć struktury głębokiej i powierzchniowej może jednak budzić pewne zastrzeżenia, które przedstawię dalej.

UG =

system j ₁    * LEKSYKON

komputacyjny

forma    forma

fonetyczna    logiczna

Rysunek 22. Model minimalistyczny

Zwróćmy też uwagę, że przy tak rozbudowanym strukturalnie słowniku umysłowym (leksykonie) znika problem zdań bezsensownych, jakie reguły struktur frazowych mogły dowolnie produkować. Jeśli każde wejście leksykalne ma ściśle określoną funkcję w zdaniu, a przypisane mu znaczenie nakłada pewne ograniczenia na możliwe jego związki z innymi elementami słownika umysłowego, to dobór związków frazeologicznych z leksykonu nie dopuści już do połączenia „zielonego” z „bezbarwnym” ze sławnego przykładu Chomsky’ego. Tak więc nowy model UG generuje zdania sensowne. Nie gwarantuje to jednak ich prawdziwości. Tę musimy ustalać niezależnie od języka, który nie jest z istoty swej logiczny (polski wymaga np. stosowania podwójnego przeczenia: nikt tutaj nie przyszedł, co zgodnie z zasadami logiki oznacza aflrmację, a nie negację). Język wyraża nasze myśli, mogą one być mądre i głupie, logiczne i nielogiczne. Dlatego istotne są połączenia UG z innymi kompetencjami poznawczymi, w których obowiązują reguły poprawnego myślenia. Weźmy sylogizm typu: Każdy człowiek jest śmiertelny, Sokrates jest człowiekiem. Z tych dwu przesłanek płynie jedyny prawdziwy wniosek, że Sokrates jest śmiertelny. I oczywiście takie zdanie o Sokratesie nasza kompetencja językowa potrafi wygenerować - nie dlatego jednak, iż jest to zdanie prawdziwe, tylko dlatego, że jest sensowne. Ale sensowne jest również zdanie: Sokrates jest nieśmiertelny. I choć tego zdania w kontekście omawianego sylogizmu nie można uznać za prawdziwe, to zwróćmy uwagę, iż w figuratywnym sensie (np. jeśli przez nieśmiertelność będziemy rozumieć trwanie w łudź- I07